مبانی نظری و پیشینه پژوهشی جرم در قرآن و قوانین تاجیکستان

بند 1 – جرم در لغت:

جُرم: گناه ، بزه[1]. خطا، بزه، قطع کردن، تکه کردن. أجرم: مرتکب خطا و جرم شدند[2]. جریم، گناهکار؛ جریمه تاوان نقدی که از مجرم گیرند[3]. جَرم: اصل جرم به فتح اوّل به معنى قطع ثمره درخت است و به طور استعاره به گناه كردن جرم گفته‏اند. جَرم(به فتح اول) سه قول هست: قطع، حمل، و کسب. ولی قطع معنای اولی و مشهور است وجُرم (به ضم اول) به معنی گناه از همین ماده است[4]. جرم: بریدن، قطع کردن، گناه کردن[5]. جرم: گناه، عیب، کمبود، رفتاری در مقابل قانون. واژه جرم در زبان انگلیسی، با واژه crime معادل است و برای اصطلاح «عمل مجرمانه»، واژه criminal  وجود دارد.

در زبان روسی که در قوانین تاجیکستان بیشتر از واژه های آن زبان استفاده شده است برای «جرم» از واژه prestop – پرِستُپ –  و برای اصطلاح «عمل مجرمانه»،prestopleni   – پرِستُپلِنِی- استفاده می شود[6].

واژه های وِینَ – vena، گرِشِت – greshet، گرِخ – grekh  در کنار واژه پرِستُپ در ترجمه این واژه در روسی استفاده شده است که عموماً به مفهوم گناه و عمل ناپسند اطلاق می گردند[7].

جمع بندی:

بر اساس آنچه بیان گشت: واژه جرم در لغت به معنی گناه، خطا و قطع کردن آمده است. این واژه در قوانین تاجیکستان کمتر مورد استفاده قرار گرفته است، اما از واژه جنایت به عنوان معادل آن در قوانین جزائی بهره برده شده که به عنوان کردار و یا بی کرداری خلاف قانون معنی می شود. معادل این واژه در روسی«prestop» و در انگلسی «crime» می باشد.

بند 2- جرم در اصطلاح حقوقی:

الف. قانون تاجیکستان:

هر نوع «عمل، کردار – حرکت و بی حرکتی-  که خلاف قانون باشد» جرم است[8]. به این معنی که، هر اتفاقی که در اثر عمل و یا ترک عمل شخصی واقع شود و آن عمل مخالف قوانین باشد، جرم گفته می شود. در توضیح اصطلاح «بی حرکتی» که در قانون تاجیکستان آمده است، باید گفت: مثلا اگر مأمور انتظامی با عدم ورود به حادثه ای که در نزد او در حال وقوع است زمینه جرم و یا اتفاق بعدی را مهیا کند، از نظر قانون این کردارش (که بی حرکتی است) جرم تلقی می گردد[9]. در همین تعریف، جرم به انواع آن یعنی، مدنی، کیفری، سازمان یافته، عمومی و غیره تقسیم گشته و هر کدام با تناسب خود و برداشت قانونگذار مجازات های خود را دارا می باشد.

در قوانین تاجیکستان برای رفتارهای خلاف قوانین، واژه جنایت استفاده می شود و مجرم جنایتکار شنخته می شود. نمونه قوانین مصوب قانونگذار در تاجیکستان:

1.     مرتکب تهمت و توهین به شخصان حقوقی و یا حقیقی بر اساس قانون به جزای جنایتی کشیده (مجرم تلقی) و از 3 تا 5 سال محرومیت از آزادی حکم کرده می شود [10].

2.     ورود کودکان به مساجد و همچنین تعلیم (آموزه های دینی) به آنها بدون اذن دولتی به جوابگری کشیده می شود و سرپرست آن ها به جزای نقدی و زندان محکوم می گردد. «عنوان کودک در قوانین تاجیکستان به افراد زیر 18 سال اطلاق می گردد[11]».

3.     پیشگیری نکردن عمل مجرمانه از طرف مأموران مربوطه در صورتی که شاهد عمل باشند، خود به جزای جنایتی کشیده  «جرم تلقی» می شود.

در این تعاریف فقط آن حرکت و یا بی حرکتی که در قانون خلاف آن آمده است از شخص و یا گروه سر می زند جرم است و جزا دارد. در واقع حتی مواردی نتیجه عمل که خلاف حقیقت و واقعیت ها هم هست در نظر گرفته نشده است، بلکه اهداف و براورد قانونگذار نقش اساسی را دارد.

ب. تعريف علمای حقوق از جرم:

هر کدام از علماي حقوق كيفري، جرم را به گونه هاي تعريف كرده اند که هر يك از اين تعاريف، اغلب از گرايش هاي نظري و مكتب هاي خاص نشأت گرفته اند. براي نمونه، مكتب عدالت مطلق، جرم را «هر فعل مغاير اخلاق و عدالت» تعريف كرده است و يا بنا به تعريف گارو فالو، يكي از بنيانگذاران دانش جرم شناسي، جرم عبارت از تعرض به احساس اخلاقي بشر، يعني «جريحه دار كردن آن بخش از حس اخلاقي كه احساسات بنيادي نوع خواهانه، يعني شفقت و درستكاري را شامل مي شود»، است[12].

در نظریه کلاسیک، که قوانین تاجیکستان هم بر همین اساس طراحی شده است[13]، جرم نقض قوانین و حقوق افراد و قراردادهای اجتماعی تعریف شده است. در این نظریه که خود بعد از گذر از دوران حکومت های موسوم به نظام زمینداران و شروع نظام سرمایه داری شکل گرفته است، انسان را دارای جایگاه خاص و صاحب حق می داند و مجازات های حقوقی را هم بر اساس تناسب جرم روا می داند[14].

در بعضی نظام ها بر اساس شخصیت افراد حکم صادر می شد و ممکن بود یک رعیت با کمترین جرم اعدام و یک اشرافزاده با بدترین جرم معاف شود. در نظام کلاسیک انسان و دولت و مقررات یا قراردادهای اجتماعی، سه طرف احکام و حقوق قرار می گیرند و هر کدام جایگاه خاص خود را دارند، کسی حقوق یکی از آن ها را پایمال کند متناسب با جرم و خطایش باید مورد مجازات قرار گیرد[15].

در این دیدگاه تمامی حرکت و یا بی حرکتی های که به ضرر و زیان شخص و یا جامعه منجر می شود جرم انگاشته شده است. به عنوان مثال: در سالهای1530م در انگلستان جرمی تحت عنوان ولگردی تعریف شده و مرتکبان آن به مجازات های سخت گرفتار می شدند[16]. البته نمونه های زیادی همچون جادوگری، تحقیق و یا رد قضیه هولوکاست و غیره هم در قوانین جزائی بعضی از کشور ها بر اساس یکی از دو تعریف مذکور به عنوان جرم تعیین شده اند و هم اکنون هم بعضی موارد اجرائی می باشند.

الف: کتب

• قرآن کریم(ترجمه ها و تفاسیر)
•  آیتی، عبدالمحمد ، ترجمه قرآن کریم، میرزا ملا احمد(تاجیکی)، تهران- نشر زمان 1385
•  رازی، فخر الدین، تفسیر کبیر
•  رضائی، محمد علی ، ترجمه قرآن کریم(گروهی)، قم – اعتماد، 1383
•  زمخشری، محمود، تفسیر- الکشاف عن‏ حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل
•  طباطبائی، سید محمد، المیزان فی تفسیر القرآن
•  طبرسی، فضل ، مجمع البیان فی علوم القرآن،
•  طوسی، محمد، التبیان فی تفسیر القرآن،
•  گروهی از محققان، القرآن کریم – ترجمه تاجیکی، آکادمی علوم، انستیتوی شرق شناسی، 2007م
•  مشکینی، علی ، ترجمه قرآن کریم
• علمی، حدیثی، فقهی، حقوقی و …
•  اصفهانی، ابی القاسم (راغب)، المفردات فی غریب القرآن، دفتر نشر نويد اسلام، 1390ش
•  احمدیان، شالچی، دیار آشنا، آستان قدس رضوی، مشهد 1378ش
•  اردبیلی، مقدس، زبدة البیان، المکتبه الجعفريه لاحياء الآثار الجعفريه
•  آسِمی، لغتنامه روسی – تاجیکی، مسکو، 2003م
•  افشار، ایرج، جغرافیای تاریخی تاجیکستان، تهران 1383ش
•  آکادمی علوم تاجیکستان، زکان(قانون)، مسکو 1995م
•  بایمت او، رحیم، حقوق و قانون (ترجمه از روسی)، دوشنبه 2004
•  برمک او، ولادیمر، زََکان تاجیکستنان – قانون در تاجیکستان، روسیه، 1993م
•  حاتم او، نماز، تاریخ خلق تاجیک، دوشنبه 2007م
•  حقوق گرَژدنی (شهروندی) تاجیکستان، دانشگاه ملی حقوق تاجیکستان، 2007م
•  خالق اف، عبدالرحیم، نگاهی به حقوق انسان(نگاه دینی)
•  خَرلَپِی کَرپاویچ بَرَناو، قاموس عربی – روسی، مسکو «معروف به لغتنامه بَرَناو»
•  خمینی روح الله، ، تفسیر سوره حمد (نسخه الکترونیک)
•  دانشگاه ملی و اداره تدقیقات ریاست جمهوری، دانشنامه اخلاقی سامانیان، 2009م
•  دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، ارم 1385
•  دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، درامدی بر حقوق اساسی
•  دلدم، اسکندر، ظهور و سقوط اتحاد جماهیر شوروی، 1388ش
•  دینارشایو و صفراو، حقوق انسان، دوشنبه، عرفان2011م
•  ذاکراو گلمحمد، سیاست شناسی، دوشنبه، مطبوعات2003م
•  رحمان اف، امامعلی(رئیس جمهوری تاجیکستان) نگاهی به تمدن آریائی ها، دوشنبه 2006م
•  رحمان اف، امامعلی، تاجیکستان در آئینه تاریخ، 2002م
•  ساریخانی، عادل، جرایم علیه امنیت، انتشارات دانگاه قم1384ش
•  سبحانی، جعفر، قانونگزاری در حکومت اسلامی(نسخه الکترونیک)
•  سفارت ج.ا.ایران در دوشنبه، سامانیان و احیای تمدن فارسی تاجیکی، دوشنبه 1998م
•  شریف او، تمدن آریایی، دوشنبه، عرفان 2006م
•  شکورزاده، میرزا، تاجیکان در قلمرو آریائیان، دوشنبه 2009
•  شکوری، شریف، درامدی بر روحیات مردم آسیای میانه، مرکز اسناد دپلماسی، تهران 1388ش
•  قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، مؤسسه تحقیقاتی نشر معارف اهل بیت(ع)، واژه جرم
•  قوانین قضائی- مدنی ج. ا. ایران
•  کریمی نیا، محمدمهدی، آیات الاحکام جزایی، مرکز نشر المصطفی(ص)1389م
•  کوست اف ژاندرمن ، کتاب فلسفه حقوق، ماسکو، 1988م
•  کی نیا، مهدی، مبانی جرم شناسی جنائی، انتشارات دانشگاه تهران 1389ش
•  لطفاناو، حقوق انسان، دوشنبه، مولوی 2009م
•  لغتنامه انگلسی- تاجیکی – روسی، دانشگاه زبان ها، دوشنبه 2010م
•  مجلسی، محمد باقر، حدود قصاص و دیات  (نسخه الکترونیک)
•  مطهری، مرتضی، مجموعه آثار،  (نسخه الکترونیک)
•  معین، محمد، فرهنگی لغت، امیر کبیر، واژه جرم {نسخه الکترونیک}
•  نبی اوا، راحت، تاجیکستان از عصر 20 تا 21، دوشنبه، عرفان2010م
•  نجفی، حسین(مترجم) تاریخ حقوق کیفری بین النهرین
•  نسخه الکترونیک لغتناهم دهخدا
•  نعمت او، نعمان، دولت سامانیان(تاریخ)، دوشنبه 1989م
•  همدانى، سید محمد، ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(سامانه نشر آثار امام خمینی)
•  وزارت عدلیه تاجیکستان، قانون «کادِکس» جنایتِیِ تاجیکستان، دوشنبه2008م
•  وزارت عدلیه تاجیکستان، قانون اساسی «سرقانون» تاجیکستان
•  وزارت عدلیه تاجیکستان، کادکس مرافیئوی ج. تاجیکستان، دوشنبه 2008م
•  یزدی، مصباح، حقوق و سیاست در قرآن، انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى

ب: مقالات:

•  سود عالی ج. تاجیکستان، مجموعه مقالات حقوقی، جنایی، 2007م
•  عباس نژاد، محسن، قرآن و حقوق، (مجموعه مقالات) بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه
•  كريمي نيا، محمدمهدي ، تاريخ فقه و حقوق، مجله «معرفت»، سال1384ش
•  مجله پیوند، انجمن تاجیکان و فارسی زبانان جهان، سفارت و رایزنی فرهنگی ج. ا. ایران
•  مجموعه مقالات حقوق و جزا، دانشگاه حقوق تاجیکستان، 2007م
• ج: سامانه های مجازی، علمی و تخصصی:
• سامانه اندیشه قم                  http://www.andisheqom.com
•  سامانه بوک طهور                 http://book.tahoor.com
• سامانه پارس قرآن                 http://www.parsquran.com
• سامانه تبیان                        www.tebyan.net
• سامانه حقوقی دادخواهی        http://www.dadkhahi.net
•  سامانه دانشنامه رشد              http://daneshnameh.roshd.ir
• سامانه صحیفه(لغت)            http://sahifa.tj
• سامانه قرآنی                         http://www.quran-for-all.com
•  سامانه کتابخانه اهل بیت         http://lib.ahlolbait.ir
•  سامانه کتابخانه فقاهت           http://lib.eshia.ir
•  سامانه معرفت                      http://marifat.nashriyat.ir
•  سامانه نورمگز                      http://www.noormags.com
•  سامانه ویکی فقه                   www.wikifeqh.ir
•  مجلس قانونگذاری تاجیکستان www.parlament.tj