مبانی نظری و پیشینه پژوهشی دلایل مشروعیت استمداد و کمک‌خواهی از اولیای الهی

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری دلایل مشروعیت استمداد و کمک‌خواهی از اولیای الهی» که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

فهرست محتوا

فهرست مطالب ‌

مقدمه

فصل اول

کلیات و مفاهیم

گفتار اول: کلیات

الف) تعریف و تبیین مسأله

ب) سؤالات تحقیق

1. سؤال اصلی
2. سؤالات فرعی

ج) فرضیه‌های تحقیق

1. فرضیه اصلی
2. فرضیه‌های فرعی

د) پیشیینه تحقیق

هـ) روش تحقیق

و) اهداف تحقیق

گفتار دوم: مفاهیم

الف) تعریف توسل

1. توسل در لغت
2. توسل در اصطلاح

گفتاری از علامه امینی درباره توسل

ج) ضرورت و فلسفه توسل

ز) مفهوم شناسی مشروعیت

ح) مفهوم اولیاء الهی

مراد از اولیاء اللّه در قرآن

استعمال در قرآن

فصل دوم

دلایل مشروعیت استمداد از اولیای الهی از منظر قرآن کریم و عقل

دلایل مشروعیت استمداد از اولیای الهی از منظر قرآن کریم

الف) آیه اول: یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ

شبهه در آیه

پاسخ به شبهه

ب) آیه دوم: قَالُوا یا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا کنَّا خَاطِئِینَ * قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ

ج) آیه سوم: أَیکمْ یأْتِینِی بِعَرْشِهَا قَبْلَ أَن یأْتُونِی مُسْلِمِینَ

د) آیه چهارم: وَلَمَّا وَقَعَ عَلَیهِمُ…

ه‍) آیه پنجم: قَالَ مَا مَکنِّی فِیهِ رَبِّی خَیرٌ فَأَعِینُونِی بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَینَکمْ وَبَینَهُمْ رَدْمًا

و) آیه ششم: وَ لَمَّا جاءَهُمْ کتابٌ مِنْ عِنْدِ اللهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ وَ کانُوا مِنْ قَبْلُ

ز) آیه هفتم: وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُک فَاسْتَغْفَرُوا اللهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللهَ تَوَّاباً رَحِیماً 31

استدلال اهل سنت به آیه برای بعد از وفات پیامبرk

نظر صحابه و تابعین در زمینه تطبیق آیه برای بعد از وفات پیامبرk

3. تطبیقات اهل بیتb نسبت به آیه شریفه

شبهه

پاسخ

دلایل مشروعیت استمداد از اولیای الهی از منظر عقل

فصل سوم: دلایل مشروعیت استمداد از اولیای الهی از منظر روایات و صحابه

گفتار اول: دلایل مشروعیت استمداد از اولیای الهی از منظر روایات

الف) روایات خاصه

1. روایت رسول اکرمk
2. روایت امام علیj
3. توسّل امام حسینj
4. روایت امام سجادj
5. روایت امام باقرj
6. روایت امام موسی کاظمj

ب) روایات عامه

1. توسل به ذات پیامبرk، قبل از آمدن به دنیا
2. توسل پیامبرk به حق بزرگ خودشان و پیامبران پیش از خودشان
3. توسل مرد نابینا به پیامبرk برای شفا یافتن
4. توصیه عثمان بن حنیف به حاجتمند به توسل به پیامبرk
5. روایت حاکم نیشابوری در توسل حضرت آدم به حق پیامبرk برای آمرزش گناه
6. روایت قسطلانی

گفتار دوم: دلایل مشروعیت استمداد از اولیای الهی از منظر اصحاب، تابعین و امامان اهل سنت

توسل بلال بن حدث صحابی به قبر پیامبرk

توسل عمر بن الخطاب به عباس بن عبدالمطلب

توسل امام علیj و عباس کنار قبر پیامبر

4. عایشه و توسل به پیامبر
5. سلف و توسل به پیامبرk
6. تابعین و توسل به پیامبرk
7. توسل مالک بن انس
8. توسل محمّد بن ادریس شافعی
9. توسل احمد بن حنبل
10. توسل ابوحنیفه

فصل چهارم: شبهات و سؤالات وارده در باب توسل و پاسخ به آنها

گفتار اول: برخی از سؤالات وارده در باب توسل

سؤال اول

پاسخ

مفهوم شرک

مفهوم دعا در قرآن

نتیجه‌گیری

سؤال دوم

پاسخ

نتیجه‌گیری

سؤال سوم

پاسخ

نتیجه‌گیری

سؤال چهارم

پاسخ

سؤال پنجم

پاسخ

گفتار دوم: تمسک به قرآن برای اثبات شرک و پاسخ به آنها

الف) شبهه اول

ب) پاسخ شبهه‌ اول

ج) شبهه دوم

د) پاسخ شبهه دوم

هـ) شبهه سوم

و) پاسخ شبهه سوم

ز) شبهه چهارم

ح) پاسخ شبهه چهارم

گفتار سوم: تمسک به روایات برای اثبات شرک و پاسخ به آنها

شبهه

پاسخ شبهه

نتیجه‌گیری

فهرست منابع و مآخذ

گفتار اول: کلیات

الف) تعریف و تبیین مسأله

انسان برای رسیدن به مراد خویش، باید به اسباب و واسطه‌های فیض، متوسل شود. ایجاد مزرعه‌ای آباد، جز از طریق شخم زدن زمین و کاشتن نهال و دادن آب و کود به مقدار مشخص و زمان معین و… امکان‌پذیر نیست.

خداوند نیز اموری را به عنوان اسباب و وسایل در جهت تقرب و نزدیکی به درگاه خویش قرار داده و ما را به آن امور فرمان داده است. «یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله و ابتغوا إلیه الوسیلة» (ای مؤمنان پروای الهی داشته باشید و به سوی او وسیله تحصیل کنید) با توجه به عدم تقیید کلمه‌ی وسیله، اطلاق آن شامل هر چیزی می‌شود که صلاحیت نزدیک کردن انسان به پیشگاه خداوند را دارد. همان‌طور که نماز، روزه، احسان به یتیم وسائل تقرب به خداوند هستند، استمداد از اولیای الهی نیز وسیله‌ی تقرب به خداوند است. از این رو هنگام دعا، خداوند را به حق بندگان صالح درگاه او قسم می‌دهیم و یا از اولیای الهی می‌خواهیم که برای ما در درگاه الهی دعا کنند.

بر این اساس توسل –به معنای استفاده از اسباب- لازمه‌ی زندگی انسان و جهانی است که بر آن، قانون اسباب و مسببات حاکم است.لذا در این پژوهش به بررسی توسل و مشروعیت استمداد از اولیای الهی خواهیم پرداخت.

ب) سؤالات تحقیق

1. سؤال اصلی
2. دلایل مشروعیت توسل و استمداد از اولیای الهی چیست؟
3. سؤالات فرعی
4. دلایل مشروعیت استمداد از اولیای الهی از نظر آیات قرآن چیست؟
5. دلایل مشروعیت استمداد از اولیای الهی از منظر روایات چیست؟
6. دلایل مشروعیت استمداد از اولیای الهی از منظر سیره معصومین و صحابه چیست؟
7. آیا استمداد از غیر خداوند متعال با توحید سازگار است؟
8. آیا در صورت پذیرش توسل دیگر نمی‌توان خداوند را بی‌واسطه مورد خطاب قرار داد؟

ج) فرضیه‌های تحقیق

1. فرضیه اصلی

2. توسل به اولیای الهی با اجازه خداوند متعال مشروع است و در قرآن از آیات متعدد برای اثبات توسل استفاده می‌شود.
3. در کتب روایی، روایات معتبری برای اثبات توسل موجود است.
4. سیره معصومینb و صحابه، دلالت بر مشروعیت توسل دارد.
5. فرضیه‌های فرعی
6. استمداد و توسل از آنجا که با اذن خداوند متعال است لذا با توحید سازگار است.
7. در صورت پذیرش توسل نیز می‌توان خداوند را بی‌واسطه مورد خطاب قرار داد.

د) پیشیینه تحقیق

اصل مسئله توسل جستن  و عمل به این سیره از سوی مسلمان در صدر اسلام بوده اما در دوره های بعدی به خاطر تلقی و تفسیر غلط  برخی فرقه های اهل تسنن از این مسئله  و طرح ایراد ها و شبهات به خصوص با ظهور ابن تیمیه در قرن هفتم و هشتم این موضوع به صورت علمی در مجامع علمی و بعضا در کتابهای علما اشاره می شد اما با ظهور فرقه وهابیت این مسئله شدت گرفت و به صورت صریح و مستقل اندیشمندان هر دو گروه شیعی و وهابیت به آن پرداختند علمای وارسته‌ای مانند سید شرف‌الدین، محمد جواد مغنیه، علامه امینی، سید محسن امین و… از کسانی بودند که در این زمینه، زحمات بسیاری را متحمل شدند و در پاسخ به شبهات انحرافی وهابیت، قدمهای بلندی را برداشته‌اند. حال  به نمونه‌هایی از طرح اصل مسئله و تجویز آن در دوره عصر نبوی و اهل بیت (ع) اشاره می‌کنیم.

نزد شیعه توسل به ائمهb و به‌طورکلی چهارده معصومb در منابع کهن نمونه‌های روشنی دارد، همچون حسن بن ابراهیم خلال که به امام کاظمj توسل می‌جسته است.

جامع‌ترین نمونه از توسل به معصومینb را می‌توان در دعای توسل مشاهده کرد.

باید توجه داشت که توسل به اهل بیتb مختص به شیعیان نبوده، و به‌رغم تفاوت‌های اعتقادی در باب امامت، توسل به اهل بیت در میان اهل سنت نیز رواجی گسترده داشته است.

بر سیاق توسل پیامبران به یکدیگر، در روایات شیعه از توسل امامان به پیامبرk و به یکدیگر نیز سخن آمده است. در این‌باره نمونه‌هایی از توسل جستن حضرت علیj به پیامبرk یا امام صادقj به امامان پیش از خودنقل شده است.

در این‌جا به بیان مختصری از منابع شیعی که در رابطه با موضوع توسل در عصر حاضر تهیه و تدوین شده است، اشاره می‌کنیم.

1. توسل به اهل بيتj از نگاه قرآن و سنت نويسنده: سيد مصطفي مناقب
2. پاسخ به پندارهای توسل پدیدآورنده: محمدزاهد کوثری، وهبی سلیمان غاوجی (مصحح)
3. توسل: توحید یا شرک؟ پدیدآورنده: سعید داودی
4. شفاعت و توسل پدیدآورنده: سیدمحمدکاظم روحانی، رحیم کارگر (ویراستار)
5. دعا و توسل پدیدآورنده: حسن طاهری الخرم آبادی، محمد خلیلوف (مترجم)
6. تبرک، توسل، بدعت پدیدآورنده: جعفر سبحانی تبریزی
7. دعا و توسل نويسنده: سيدحسن طاهري خرم آبادي
8. پرسش‌ها و پاسخ‌هاي دانشجويي ج14- دعا و توسل نويسنده: سيد محمدكاظم روحاني، محمدرضا كاشفي
9. توسل به اهل بيتb از نگاه قرآن و سنت نويسنده: سيد مصطفي مناقب

اما منابع دست اول غیر مستقل اهل سنت در این رابطه:

از جمله تألیفات علمای اهل سنت به این کتب می‌توان به «شفاء السقام فی زیارة خیر الانام» اثر تقی الدین سبکی شافعی و «رفع المنار لتخریج احادیث التوسل و الزیارة» اثر محمود سعید ممدوح و نیز «ارغام المبتدع الغبی بجواز التوسل بالنبی» اثر غماری اشاره نمود.

و یکی از منابع جدید اهل سنت کتاب الدرر السنیه فی الرد علی الوهابیه از احمد بن زینی دحلان است.

) مائده/ 35.

) کاشفی، محمدرضا و روحانی، سید محمدکاظم، دعا و توسل، ص 125.

) احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۲۰، قاهره، ۱۳۴۹ق.

) محمد ابن جبیر، رحلة، ج۱، ص۴۸، بیروت، دار احیـاء التراث العربـی.

) حسن علامۀ حلی، کشف الیقین، ص۱۰۶، به کوشش محمدحسن حسین‌آبادی، تهران، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.

) محمد مشهدی، فضل الکوفة و مساجدها، ج۱، ص۴۷، به کوشش محمدسعید طریحی، بیروت، دارالمرتضی.

فهرست منابع

قرآن کریم

صحیفه سجادیه

نهج البلاغه

1. ابن ابی‌شیبة، عبدالله بن محمد، المصنف، بیروت: دار الفکر بی تا.
2. ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم ، مجموعة الرسائل و المسائل، محقق محمد رشید رضا، بیروت: لجنة التراث العربی، بی تا.
3. ، اقتضاء الصراط المستقیم، لاهور، بی نا، بی تا.
4. ابن جوزی، زاد المسیر، بیروت: مکتب الإسلامی، 1404هـ.ق.
5. ابن حنبل، احمد، المسند، بیروت: دار الفکر، 1420هـ.ق.
6. ابن عبدالبر، الإستیعاب، بیروت: دار صادر، بی تا.
7. ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419هـ.ق.
8. ابن ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1395هـ.ق.
9. ابن منظور مصری، جمال الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1405هـ.ق.
10. ابن هشام، محمد بن عبد الملک، السیرة النبویة، دار إحیاء التراث العربی، 1985م.
11. ابو البرکات، الشرح الکبیر، بیروت: دار الکتب العربیة، بی تا.
12. آذرنوش، آذرتاش، لغت‌نامه، بی تا، بی نا، بی جا.
13. اصفهانی، ابونعیم ، حلیة الاولیاء، بیروت: دار الکتاب العربی، 1405هـ.ق.
14. ، تاریخ اصبهان، بی تا، بی جا، بی نا.
15. شهاب الدین محمود، آلوسی، روح المعانى فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415هـ.ق.
16. امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت: دار الکتاب العربی، بی تا.
17. البانی، محمد ناصر الدین، التوسل (انواعه و احکامه)، بیروت: دار المعارف، بی تا.
18. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت، 1416هـ.ق.
19. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت: دار القلم، 1407هـ.ق.
20. بغدادی، احمد علی خطیب، تاریخ بغداد، بیروت: دار الفکر، 463هـ.ق.
21. بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420هـ.ق.
22. بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأاشراف، بیروت: دار الفکر، 279هـ.ق.
23. بهشتی، سید محمدحسین، شناخت اسلام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1370، چاپ هفتم.
24. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، قاهره: دار الحدیث، بی تا.
25. حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، قم: آل البیت، بی تا.
26. حسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل لقواع التفضیل، تهران: وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، 1411هـ.ق.
27. حسینی قزوینی، سید محمد، نقد کتاب اصول مذهب شیعه، بی تا، بی نا، بی جا.
28. حلبی، علی بن برهان‌الدین، السیرة الحلبیة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی تا.
29. حمیری، عیسی بن عبدالله بن محمد بن مانع، التأمل فی حقیقة التوسل، بی نا، بی تا، بی جا.
30. حنفی، ابن ابی جعفر، شرح العقیدة الطحاویة، کراچی، بی نا، بی تا.
31. دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، سنن الدارمی، بیروت: دار الکتاب العربی، بی تا.
32. دحلان، احمد بن زینی، الدرر السنیة فی الردّ علی الوهابیة، بی تا، بی نا، بی جا.
33. حمیری، عیسی بن عبدالله، درنگی در حقیقت توسل، ترجمه مرتضی حسینی فاضل، موسسه فرهنگي هنري مشعر، تهران 1392 ش.
34. دمشقی، ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت: مکتبة المعارف، بی تا.
35. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ترجمه محمد بن منکدر، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1413هـ.ق.
36. راغب اصفهانى، حسين بن محمد، المفردات في غريب القرآن، دارالعلم الدار الشامية، دمشق، چاپ اول، 1412 ق.
37. رجبی، حسین، توسل و رابطه‌ی آن با توحید، تهران: مشعر، 1391.
38. الرفاعی، محمد نسیب، التوصل إلی حقیقة التوسل، بی تا، بی نا، بی جا.
39. زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهرالقاموس، دار المکتبه الحیاه: بیروت، بی‌تا.
40. زرقانی، شرح المواهب اللدنیة، بیروت: دار الکتب الإسلامیة، 1417هـ.ق.
41. زمخشرى، الکشاف، بیروت: دار الکتاب العربی، بی تا.
42. سبحانی، جعفر ، راهنمای حقیقت، تهران: مشعر، 1385.
43. ، توسل، قم: مؤسسه امام صادقj، 1388.
44. سجستانی، ابن شعث، سنن ابی داوود، تحقیق سعید محمد اللحام، بیروت: دار الفکر، 1410هـ.ق.
45. سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفاء، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی تا.
46. فيروز آبادى، سيد مرتضى، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، چاپ دوم، اسلاميه‏، تهران‏1392 ق‏.
47. بن بابویه، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی ( شيخ صدوق)، ‏أمالي، چاپ پنجم‏، اعلمى‏، بيروت‏1400 ق‏.
48. كلينى، یعقوب بن اسحاق(شيخ كلينى)،‏ الكافي‏، چاپ دوم،‏ اسلاميه‏، تهران‏1362 ش.‏
49. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: اسماعیلیان، 1391هـ.ق.
50. عسقلانی، احمد بن علی بن حجر ، الإصابة فی تمییز الصحابة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی تا.
51. ، تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر، 1404هـ.ق.
52. ، فتح البارى، 852هـ.ق.، بی جا، بی نا.
53. قرطبى، محمّد بن احمد، الجامع لأحكام القرآن،‏ چاپ اول،‏ انتشارات ناصر خسرو، تهران،‏ 1364ش.
54. قشیری دهلی، محمد بن مسلم، صحیح مسلم، بیروت: المکتبة الرشیدیة، بی تا.
55. قطب الدين الراوندي، الدعوات، تحقيق مدرسة الإمام المهدي (ع)، چاپ اول، مدرسة الإمام المهدي (ع) ، قم 1407.
56. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، بیروت: دار الکتاب، بی تا.
57. متقی هندی، علاء الدین علی، کنز العمال، بیروت: مؤسسة الرسالة، بی تا.
58. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، بی تا.
59. الحاکم النیسابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی تا.
60. محمد بن عبدالوهاب، کشف الشبهات، مصر: المنار، بی تا.
61. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم: صدرا، بی تا.
62. ممدوح، محمود سعید، رفع المنارة، عمان: دار الأمام النووی، 1416هـ.ق.
63. النووی، محیی الدین بن شرف، المجموع، بیروت: دار الفکر، بی تا.
64. هیثمی، نورالدین، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1408هـ.ق.
65. واقدی، فتوح الشام، بیروت: دار الجبل، بی تا.
66. یثربی، میر سید محمد، سیری در آیات ولایت و امامت، علامه بهبهانی، 1389، بی جا.