مبانی نظری و پیشینه پژوهشی بررسی عوامل مؤثر بر جنگلداری اجتماعی در حوزه رویشی کبیرکوه

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری بررسی عوامل مؤثر بر جنگلداری اجتماعی در حوزه رویشی کبیرکوه» که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

– بررسي اهميت جنگل از جنبه هاي مختلف

به طور کلی جنگل ها نقش مهمی در جلوگیری از فرسایش خاک، کم کردن سرعت آب های سطحی و جلوگیری از سیل های ویرانگر دارند، همچنین در ذخیره آب های جاری، تصفیه هوا، ایجاد محیط های نشاط آور، جلوگیری از سقوط بهمن و یخ و در ناحیه های کوهستانی و برفگیر، کاهش و معتدل کردن دمای هوا تأثیر زیادی دارند. به علاوه با بهره برداری درست از منابع جنگلی، سالانه مقدار زیادی از محصولات صنعتی، دارویی، خوراکی و شیمیایی تولید خواهد شد.

جنگل ها و مراتع با افزایش نفوذ پذیری آب در خاک، کاهش آلاینده ها و سر و صدا، تولید اکسیژن، ایجاد آرامش روحی در انسان، نقش اساسی در زندگی انسان و توسعه کشاورزی پایدار ایفا می کنند. بشر از بدو خلقت تا کنون برای تأمین نیازهای گوناگون خود از طبیعت بهره برداری کرده است. شکار، جمع آوری دانه ها، کاشت محصولات و پرورش دام هم به نوعی در دامن طبیعت انجام گرفته است (عبداللهی، 1382).

منابع طبیعی تجدید شونده که امروزه در محافل علمی و معتبر دانشگاهی از آن به عنوان بستر حیات انسان ها نام برده می شود، سرمایه ایست که نه فقط به نسل حاضر، بلکه به تمامی نسل های آینده کشور تعلق دارد. به طوری که جنگل ها و مراتع در هر کشور، تکیه گاهی است مطمئن برای توسعه اقتصادی- اجتماعی، مخزنی برای ذخیره سازی آب، پشتوانه ای برای تولید پایدار، بستری برای رونق کشاورزی، عرصه ای برای تولید چوب، زیستگاهی برای گونه های گیاهی و جانوری و حیات وحش، گردشگاهی برای تفریح، وسیله ای برای ایجاد شغل، وسیله ای برای تثبیت خاک و شن های روان و عنصری برای پالایش آلودگی هوا به شمار می آید (آرایش و همکاران، 1389).

2-1-2- نظر اسلام در خصوص جنگل

حفظ منابع طبیعی در دین مبین اسلام جایگاه ویژه ای دارد و در قرآن کریم و احادیث معصومین (ع) بر حفظ و احیاء آن تأکید شده است. دغدغه مسئولین نظام جمهوری اسلامی ایران جدا از این مقوله نیست، به گونه ای که مقام معظم رهبری این مقوله را جزیی از زندگی مردم می دانند که می فرمایند: “فرهنگ منابع طبیعی باید به معارف عمومی تبدیل شود“.

جنگل یکی از مواهب طبیعی و مفید و ضروری به شمار می رود و از ابتدای خلقت بشر تا کنون همواره برای تأمین رفاه و آسایش و بر طرف کردن حوائج و نیازمندی های انسانی مورد استفاده قرار گرفته است. متأسفانه دخالت های آگاهانه و ناآگاهانه انسان ها به انحاء مختلف و بهره برداری های غیر اصولی و نادرست از این منابع، چرای بی رویه دام، آتش سوزی های عمدی و غیر عمدی و نیز طغیان آفات و بیماری های گیاهی و خسارات ناشی از گیاهان نا خواسته و مزاحم و … موجب بر هم خوردن تعادل حاکم بر این اکوسیستم های طبیعی شده و تخریب منابع طبیعی را تشدید کرده است (کیادلیری و آهنگران، 1383).

حضرت امام خمینی (ره): این جنگل ها مال ملت است نباید آن ها را خراب کرد.

مقام معظم رهبری: فرهنگ منابع طبیعی باید به معارف عمومی تبدیل شود. برای سرسبز نگه داشتن کشور باید نهضتی فراگیر برپا شود.

رسول اکرم (ص): شکستن شاخه ای از درخت به نزد من، مانند شکستن بال فرشتگان است.

رسول اکرم (ص) آثار صادقین جلد 7 صفحه 348: هر کس درختی غرس (بکارد) کند تا به ثمر برسد، خداوند در بهشت درختی برای او غرس می فرماید.

رسول اکرم (ص): «احترام زمین را نگه دارید که به منزله ی مادر شماست».

امام صادق (ع): خداوند برای رسولان خود، درختکاری و کشاورزی را انتخاب فرمود.

درخت کاری و ایجاد فضای سبز همواره مورد تأکید آموزه های دینی قرار گرفته است. زنان می توانند با آموزش و تربیت فرزندان خود، زمینه ی بهسازی محیط زیست را فراهم آورند.

در قرآن کریم از نابود کردن و تخریب محیط زیست به عنوان اعتداء (تجاوز) نام برده شده است و بر این اساس کسانی که رفتار ناشایست نسبت به محیط زیست داشته باشند، از رحمت و محبت خدا محروم خواهند ماند (سوره ی مائده، آیه ی 86).

و از آب هر چیزی را زنده گردانیدیم (سوره انبیا، آیه ی 30).

فهرست منابع

ابراهیم پور، م. عوامل انسانی مؤثر بر تخریب جنگل ها و مراتع با تأکید بر منطقه زاگرس. مجله علمی جهاد. سال نوزدهم، شماره 233-232، ص 32، 1378.

احمدی، ر. پیام مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام به مناسبت هفته منابع طبیعی. خبرنامه پیک طبیعت (بلوط)، ص 1، اسفند 1391.

افتخار، ج. جنگل ها نعمت با ارزش الهی. مجله صالحین روستا. ش 194، ص 16، 44 و 45، اسفند 1380.

آرایش، ب؛ حسینی، ف؛ میردامادی، م؛ ملک محمدی، ا. 1389. مقایسه دیدگاه کارشناسان و بهره برداران درباره مشارکت مردم در فرآیند حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداری از جنگل ها و مراتع استان ایلام. فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 17(3): 392-377.

امتحانی، م ح؛ میبدی، م؛ زنگنه، ه. 1385. بررسی تنوع گونه های چوبی و گال های جنگل های زاگرس شمالی. مجله جنگل و مرتع، ش71: ص60.

بازدار، ع. اسفندماه 1389. خبر نامه پیک سبز. روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام. ص2.

بهبهانی، م. 1375. به دنبال توسعه پایدار مرتع. مجله علمی جهاد، ش 183-182:80-75.

پیری، ع. 1391. خشکیدگی درختان بلوط.نشریه فنی ترویجی، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی استان ایلام

توکلی، ج. فروردین و اردیبهشت ماه 1380. نگاهی به طرح ساماندهی خروج دام از جنگل و تجمیع خانوارهای پراکنده جنگل نشین. ماهنامه علمی، اجتماعی، اقتصادی جهاد، سال بیستم (239-238): 54.

ثمری، داود؛ چیذری، محمد. 1384. طراحی الگوی مناسب ترویج جنگلداری اجتماعی در حوزه رویشی زاگرس. مجله علمی-پژوهشی علوم کشاورزی، سال یازدهم(3) : 47-31.

حسینی، ف؛ ابوئیه، ف. 1378. روش های جلب مشارکت مردمی در منابع طبیعی، جهت حفظ و احیای منابع طبیعی در هر کشور. مجموعه مقالات اولین همایش منابع طبیعی مشارکت و توسعه، دفتر ترویج و مشارکت مردمی وزارت جهاد سازندگی، ص 678-677.

حیدری، مازیار؛ خسروپور ،اسماعیل؛ حسینی، سید انور؛ درنا، رضایی. بررسی وضعیت اقتصادی – اجتماعی مردم جنگل نشین زاگرس میانی و تأثیر آن بر تخریب منابع طبیعی (مطالعه موردی: شیروان چرداول).

خاتون آبادی، س. 28 و 29 دیماه 1379. مشارکت انسانی و ارتباط دو سویه (چارچوبی برای تشکیل گروه های حافظ منابع طبیعی و توسعه پایدار). مقاله ارائه شده به اولین همایش منابع طبیعی، مشارکت و توسعه، تهران.

خلیلی و کامکار حقیقی، ع. 1375. نقش انگیزه اقتصادی در جنگل داری مردمی به منظور توسعه منابع طبیعی. مقاله ارائه شده به سمینار علمی ترویج منابع طبیعی تهران. معاونت ترویج و مشارکت مردمی وزارت جهاد سازندگی.

رضوانفر، ا. 1380. مشارکت مردم در جنگلداری اجتماعی. مقاله ارائه شده به همایش منابع طبیعی. مشارکت و توسعه سازمان جنگل ها و مراتع کشور، رامسر.

روشنی، م. 1392. بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت روستاییان جنگل نشین در حفاظت از جنگل ها (مطالعه موردی: شهرستان های شمالی ایلام). پایان نامه کارشناسی ارشد رشته ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام.

زندبصیری، م؛ غضنفری، ه؛ سپهوند، ا؛ فاتحی، پ. 1392. بررسی یگان های مدیریتی مناسب به منظور اعمال مدیریت در جنگل های زاگرس. مجله جنگل و مرتع، ش 96 و 95: ص47.

سازمان جنگل ها و مراتع کشور. 1379. آمارنامه سازمان جنگل ها و مراتع کشور. دفتر طرح و برنامه و آمار، تهران.

سلطانی، غ. 1373. نقش عوامل اقتصادی، اجتماعی در مدیریت و بهره برداری از مراتع کشور. خلاصه مقالات سمینار ملی مرتع و مرتعداری در ایران.

سلمانی، م. 1381. بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت روستاییان در انجام فعالیت های آموزشی- ترویجی از دیدگاه روستاییان در عرصه های منابع طبیعی استان سمنان. فصلنامه پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 9(1).

سیمای منابع طبیعی استان ایلام.1385. سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، اداره کل منابع طبیعی استان ایلام.

شادی طلب، ژ و همکاران. 1377. جنگلداری اجتماعی. طرح تحقیقاتی دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.

شاعری، ع؛ سعدی، ح. 1382. راهنمای عملی مشارکت و ترویج منابع طبیعی. چاپ اول.انتشارات پونه، تهران، ص 40-30.

شاعری، ع؛ سعدی، ح.1382. عوامل مؤثر بر مشارکت از دید موشی(1986). کتاب راهنمای عملی مشارکت و ترویج منابع طبیعی، ص 18-16.

شاعری، ع. 1378. عوامل مؤثر در جلب مشارکت دامداران در ساماندهی دام از جنگل های شمال ایران. اولین همایش منابع طبیعی، مشارکت و توسعه، ص162.

شاه ولی، م و همکاران. 1375. اصول ترویج برای پایداری منابع طبیعی تجربه کشور استرالیا. مقاله ارائه شده به اولین همایش ترویج کشاورزی و منابع طبیعی، تهران.

شریعتی، م؛ زیادبخش، س؛ ورامینی، ن. 1384. عوامل مؤثر بر مشارکت روستاییان جنگل نشین در حفاظت از جنگل های شمال و غرب کشور. فصلنامه جنگل و مرتع، ش67.

شهرکی، محمدرضا و همکاران. 1391. عوامل مؤثر بر میزان استفاده جنگل نشینان(مطالعه موردی: جنگل گلوگاه-منطقه هزار جریب). نشریه حفاظت و بهره برداری از منابع طبیعی،1(4): 46-31.

صیدیوسفی، ن. 1392. بررسی عوامل بازدارنده مشارکت بهره برداران روستایی در حفاظت از منابع طبیعی شهرستان ایلام. پایان نامه کارشناسی ارشد ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام.

طهماسبی، ا. تابستان 86. تخریب اراضی و تسهیلات جهانی محیط زیست. مجله جنگل و مرتع، ش75: ص8.

عابدی، م. 1381. بررسی عوامل مؤثر بر حفاظت از جنگل های منطقه ساری. پایان نامه کارشناسی ارشد ترویج و آموزش کشاورزی.

عبدالهی، ع. بهار 1382. حفاظت از منابع طبیعی ضامن توسعه کشاورزی پایدار. فصلنامه پیام روستا، ش6: ص2.

عسگرنژاد، م ه؛ خوارزمی، ن؛ نعمت اله زاده، ف. 1387. نقش آموزش و اثر بخشی آن در توسعه فرهنگ منابع طبیعی(طرح کودکان دوستان طبیعت). مجله جنگل و مرتع، ش 80 و 79: ص93.

فخاری، م. فروردین و اردیبهشت 1386. جنگل شناسی همگام با طبیعت، محور توسعه و پایداری اکوسیستم در جنگل های خزری. مجله جهاد، ش276: ص326.

قناعت، ن. 1385. راه کارهای توانمندسازی جوانان روستایی جهت حفظ و احیاء منابع طبیعی شهرستان گرمسار. مجله جهاد، ش274: ص159-158.

کارگر، ع؛ سروستانی، ا.1378 زمینه های مشارکت مردمی در طرح های منابع طبیعی (مطالعه موردی). اولین همایش منابع طبیعی، مشارکت و توسعه، ص371.

کریمی، غ. 1382. طرح تعادل دام و مرتع. فصلنامه پیام روستا، ش6: ص13- 12و 19.

کریمی، غ. بهار 1382. عوامل مؤثر در تخریب جنگل ها و مراتع. فصلنامه پیام روستا، ش6: ص12.

کمالی، م. 1385. توسعۀ پایدار، منابع طبیعی، چاره ها و چالش ها. مجله جنگل و مرتع، ش 73 و 72: ص 34.

لیسک 1984؛ اوکلی و مارسدن 1996؛ آبهوف و کوهن 1976؛ طولی 1372. 1382. کتاب راهنمای عملی مشارکت و ترویج منابع طبیعی، شاعری و سعدی، ص4-3.

متولی، ح. 1385. بررسی موانع و مشکلات حفاظت از منابع طبیعی در استان سمنان با رویکرد ترویجی. فصلنامه جنگل و مرتع، ش71: ص69.

محمدی، غ. 1383. عوامل مؤثر بر مشارکت روستاییان در طرح های آبخیزداری. ماهنامه علمی، اجتماعی، اقتصادی جهاد(ترویج کشاورزی و توسعه روستایی)، ش262: ص17-13.

مروی مهاجر، م. 1385. جنگل شناسی و پرورش جنگل. چاپ دوم. انتشارات دانشگاه تهران، ص 18.

ملک نیا، ر؛ نمیرانیان، م؛ فقهی، ج. 1385. بررسی عوامل مؤثر در انتخاب اراضی کشاورزی زیر اشکوب در جنگل های زاگرس و تأثیر آن ها بر وضعیت توده های جنگلی(مطالعه موردی: سامانه عرفی چشمۀ خزانۀ ایلام). مجله جنگل و مرتع، ش71: ص22.

مندوزا و پارابهو (2006). فروردین و اردیبهشت ماه 1386. رهیافت مشارکتی در پژوهش و توسعه کشاورزی. مجموعه مقالات علمی جهاد، ش276: ص174.

مهدوی، ع. 1389. محصولات غیر چوبی جنگل ها و مراتع زاگرس، ایلام. انتشارات دانشگاه ایلام.

مهرعلی تبار، م. 1391. تحلیل جایگاه مشارکت روستاییان در حفظ منابع طبیعی جنگلی. دومین همایش ملی توسعه پایدار روستایی، همدان.

می، 1998؛ اولسون، 2000؛ بریانت و همکاران 1997.تابستان 1386. مفاهیم حفاظتی در مدیریت جنگل و تنوع زیستی. مجله جنگل و مرتع، ش75: ص92.

میررجبی، ح؛ یخکشی، ع؛ عمادیان، ف؛ فلاح، ا.1385. نقش مدیریت در بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی روستاییان مناطق جنگلی. مجله جنگل و مرتع، ش71: ص26.

یخکشی، علی. 1379. گفتگو و درک ملت ها.انتشارات علمی و فرهنگی دانشگاه مازندران، ص148.

یخکشی، علی. 1382. مدیریت سازمان جنگل ها و مراتع و حفاظت محیط زیست ایران در مقایسه با سیستم مدیریت پاره ای از کشورهای اروپایی. انتشارات دانشگاه مازندران، 302 ص.

Abbot, j.I.O.,and Homewood, K. 1999. A history of change: causes of miombo woodland decline in a protected area in Malawi, j. Apple. Ecol, 36:422-433

Adnan, M., and Holscher, D. 2011. Medicinal plants old-growth, degraded and re-growth forests of NW Pakistan, Forest Ecology and Management, 261: 2105- 2114.

Coder, Kim. D. 1996. Concepts of change: featuring community forestry. Warnell school of forest resources, the university of Georgia

Faham, E., Rezvanfar٫ A٫. Shamekhi٫ T. 2008. Analisis of Factors Influencing Motivation of Villagers′ Participation in Activities of Social Forestry (The Case Study of West Mazandaran). American Journal of Agricultural and Biological Sciences 3(2): 451-456, 2008. ISSN 1557-4989

FAO. 1992. Forest and cultures in Asia. Workshop and project proposal on focus. Regional unit of social and Human sciences in Asia and the pacific. Bangkok.

FAO. 2001. State of the world forests. Romem.

Fisher, M.  2004. Household welfare  and forest dependence in southern Malawi, Environment and development economics.Cambridge University Press. 9:135-154.

Fortman, L. 1984. The tree tenure factoring agroforestry with particular reference to Africa. Agorforestry systems, 2:231-248.

Guggenheim,s. & spears, j. 1991. Sociological and environmental dimensions of social forestry projects. Washington,DC/ London.

Mirakzadeh, A. A., Baharmi, M., and Ghiasvand Ghiasy, F. 2011. Analysis of the effective factors on sustainable exploitation of forests wood ( case study: Dejhen village in Kamyaran County), journal of  Forest and wood products (JFWP), Iranian journal of  Natural Resources, 64, 1: 91-106. (In Persian)

Mushi, S. Samuel. 1986. Institutionalization of popular participation, the tanzanion experience.

Raizada, A., Dogra, P., and Dhyani, B.L. 2008. Assessment of a multi-objective  decision support system generated land use plan on forest fodder dependency in a Himalayan watershed, Environmental  modeling and software,23:1171-1181.

Richard, A.G., Mafuru, c.s., paul, M., Kayombo, c.j., Kashindye, A.M., chirenje, L.I., and Musamba, E.B., 2011, Human activities influcncing deforestation on meru catchment forest Reserve. Tanzania, Hum Ecol, 33(1): 17-20.

Shariati, M.R, Ziadbakhsh, s., and Varamini, N., 2005. The factors which affect on participating forest rural people in conservation of the factors in the North and West of  Iran, Forest and Rangeland journal, 67: 47-57.

Shah, S. A. 1996. Forestry for people. Indian council of Agricultural Research new Dehli, India.

Shahvali, m. 1994. Campoment analysis of farmer and grazier decisions and attitudes intwo local government shires of new south walls- Australia, Ph.D. thesis.

Soltani, A., Shamekhi, T., Noori Naieni, M.S., and Arabmazar, A.2011. Effects of forest resources on income distribution and poverty (case study: watershed of Tang Tamoradi), journal of forest and wood products (JFWP), Iranian journal of natural resources, 63, (4): 369-385. (In Persian)

Tewari, R. N. &  Masca Renhas, O. A. 1980. Community forestry management for Rural development, India.

Warner, K. 2000. Forestry and Sustainable livelihoods, Unasylva. No, 202. Vol. 51.

World Bank. 2001. A revised forest strategy for the world bank group. Washington D.C., World commission on environment and development (WCED), 1987, our common future, Oxford: Oxford University Press.1-65p.