مبانی نظری و پیشینه پژوهشی مطالعه تطبیقی جرح و تعدیل شهود از منظر حقوق موضوعه ایران و فقه اسلامی

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری مطالعه تطبیقی جرح و تعدیل شهود از منظر حقوق موضوعه ایران و فقه اسلامی» که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

فهرست محتوا

مقدمه 2

ضرورت تحقیق 4

اهداف تحقیق 4

پرسش‌های تحقیق 4

فرضیه‌ها 4

پیشینه‌ی تحقیق 5

روش تحقیق 5

مشکلات تحقیق 5

ساختار تحقیق 5

فصل اول: کلیات و بیان شروط شهادت شرعی در مذاهب اسلامی 6

1ـ1 واژه‌شناسی 7

1ـ1ـ1 واژگان اصلی 7

1ـ1ـ1ـ1 شهادت 7

1ـ1ـ1ـ2 شاهد 8

1ـ1ـ1ـ3 عدالت 8

1ـ1ـ1ـ4 جرح 9

1ـ1ـ1ـ5 تعدیل 9

1ـ1ـ2 واژگان مرتبط 10

1ـ1ـ2ـ1 دعوی 10

1ـ1ـ2ـ2 دلیل 10

1ـ1ـ2ـ3 بینه 11

1ـ1ـ2ـ4 تحمل شهادت 11

1ـ1ـ2ـ5 ادای شهادت 12

1ـ1ـ2ـ6 مطلع یا شاهد عرفی 12

1ـ2 بیان شروط شهادت شرعی در مذاهب اسلامی 13

1ـ2ـ1 شرایط مربوط به شاهد در زمان تحمل شهادت 15

1ـ2ـ1ـ1 عقل 16

1ـ2ـ1ـ2 تمییز 17

1ـ2ـ1ـ3 درک حسی از موضوع شهادت 18

1ـ2ـ2 شرایط مربوط به ادای شهادت 19

1ـ2ـ2ـ1 اسلام 21

1ـ 2ـ2ـ1ـ1 اسلام از نظر فقهای امامیه 22

1ـ2ـ2ـ1ـ2 امکان پذیرش شهادت غیر مسلمان در وصایا و یا غیر آن 23

1ـ2ـ2ـ1ـ3 شرط اسلام از نظر فقهای اهل سنت 25

1ـ2ـ2ـ2 ایمان 26

1ـ 2ـ2ـ2ـ1 مفهوم ایمان از نظر فقهای امامیه 26

1ـ2ـ2ـ3 طهارت مولد 27

1ـ2ـ2ـ3ـ1 از نظر فقهای امامیه 28

1ـ2ـ2ـ4 عدالت 28

1ـ2ـ2ـ4ـ1 عدالت از نظر فقهای امامیه 30

1ـ2ـ2ـ4ـ2 از نظر فقهای اهل سنت 31

1ـ2ـ2ـ5 ذینفع نبودن در مورد شهادت 31

1ـ2ـ2ـ6 نداشتن عداوت دنیوی 33

1ـ2ـ2ـ7 سایر شرایط شاهد شرعی 34

1ـ2ـ3 شرایط مربوط به مفاد شهادت 36

1ـ2ـ3ـ1 دارای شهادت از روی علم 38

1ـ2ـ3ـ2 اتحاد مفادی میان شهاد شهود 40

1ـ2ـ3ـ3 عدم مخالفت با علم قاضی 41

فصل دوم: کیفیت تعدیل شهود 43

2ـ1 کیفیت احراز عدالت 45

2ـ1ـ1 علم قاضی به عدالت شاهد 48

2ـ2ـ3 جهل یا تردید قاضی در خصوص حال شاهد 50

2ـ2ـ2ـ1 لزوم علم شهادت دهنده بر عدالت شاهد اصلی 52

2ـ 2ـ2ـ2 امکان شهادت دادن براساس حسن ظاهر شاهد اصلی 54

2ـ2 کیفیت احراز سایر شرایط شاهد 55

2ـ2ـ1 مشروعیت نسب 55

2ـ2ـ2 منتفی بودن نفع 62

2ـ2ـ3 منتفی بودن عداوت دنیوی 64

2ـ3 جرح شاهد 65

2ـ3ـ1 مهلت ادعای جرح 67

2ـ3ـ2 جرح شاهد بعد از صدور حکم و اثر آن 68

نتیجه‌گیری 70

منابع  72

مقدمه

یکی از دلایل مهم در امور کیفری شهادت است. شهادت عبارت است از اظهارات اشخاص خارج از دعوا که امر مورد اختلاف را دیده یا شنیده یا شخصاً از آن آگاه شده‌اند. یعنی شخص به نفع یکی از اصحاب دعوا و بر ضرر دیگری اعلام اطلاع و خبر از وقوع امری نماید، اگر وسیله‌ی آگاهی گواه قوه بینایی او باشد، گواه را شاهد عینی و گواهی را مشاهده نامند و اگر وسیله‌ی آگاهی قوه سامعه باشد، گواه را شاهد سمعی و گواهی را اسماع خوانند. شهادت واژه‌ای تازی و معادل فارسی آن گواهی می‌باشد و به شاهد گواه اطلاق می‌گردد. در حقوق اسلام شهادت شهود یکی از مهمترین دلایل اثبات دعواست و تقریبا در تمام نظام‌های حقوقی دنیا نیز پذیرفته شده است. این دلیل در فقه، هم در مورد حق‌الله و هم در مورد حق‌الناس مورد توجه واقع شده و برای فیصله دادن دعاوی قابل استناد دانسته شده است. اهمیت ویژه شهادت در بین ادله اثبات دعوا، به دلیل سادگی و عمومیت آن نسبت به اقرار و سوگند است و اقامه‌ی آن به سادگی صورت می‌گیرد. شهادت وسیله‌ای مهم برای اثبات جرم، این دلیل به ویژه، بعد از انقلاب ارزش سنتی خود را بازیافته و اکنون در حقوق مذهبی کشور ما یکی از مهمترین دلایل اثبات دعوی محسوب می‌گردد و به ویژه در امور کیفری اصلی‌ترین طریق اثبات دعوی شناخته شده است.

باید توجه داشت که آنچه در فقه اسلام موجب اعتبار شهادت می‌گردد، در حقیقت تابع شرایط شاهد است. یعنی شرایط شاهد به حدی سخت و دشوار است که باید عملاً کمتر شهادتی را پذیرفت؛ اما اگر شهادتی با تمامی شرایط آن محقق شد، البته، آن اعتبار خاص فقه اسلام را دارا خواهد بود و می‌تواند مستند قطعی حکم قرار گیرد. شهادت یک عمل حقوقی است و شخص شاهد باید وفق مادتین 1313 (ق.م) و 155 (ق.آ.د.ک) ضمن داشتن شرایط کمال، ایمان و طهاره مولد نیز داشته باشد که ما تحت عنوان شرایط وجودی شاهد از آن یاد می‌کنیم و همچنین شاهد باید نفع شخصی در دعوا نداشته و گدایی را نیز شغل خود قرار نداده باشد و ولگرد نیز نباشد که از این دو شرط تحت عنوان شرایط سلبی شاهد یاد می‌کنیم. با این حال چنانچه شاهد واجد یکی از شرایط مندرج نباشند، به کلی از درجه‌ی اعتبار ساقط نمی‌شود بلکه شهادت‌های غیر واجد شرایط اساسی صحت می‌توانند در حد یک اماره قضایی مورد توجه قاضی قرار گیرند. در همین ارتباط ماده‌ی 156 (ق.آ.د.ک) مقرر می‌دارد: «در صورتی که شاهد یا مطلع واجد شرایط شهادت نباشند بدون یاد کردن سوگند اظهارات ایشان برای اطلاع بیشتر استماع می‌شود». ماده 1314 (ق.م) نیز در این رابطه می‌گوید: «شهادت اطفالی را که به سن 15 سال تمام نرسیده‌اند فقط ممکن است برای مزید اطلاع استماع نمود مگر در مواردی که قانون شهادت این قبیل اطفال را معتبر شناخته باشد».

باید دانست که در باب شهادت، علمای شیعه و شرع مطهر نبوی یازده شرط قائل شده است که بد نیست مختصراً فقط به ذکر عناوین آن اشاره کوتاهی بشود. این شانزده شرط عبارتند: 1ـ عقل 2ـ بلوغ 3ـ اسلام 4ـ ایمان 5ـ عدالت 6ـ طهارت مولد 7ـ نداشتن اتهام 8ـ دشمن نبودن 9ـ مروت 10ـ نکردن سهو و نبودن اشتباه در شهادت 11ـ بیان گواهی به لفظ (البته در اظهار گواه گنگ و لال اشاره‌ای که مبین قصد باشد کافی است).

در بعضی موارد با نظر علمای شیعه فرق دارد، به این ترتیب که ایمان و طهارت مولد را ذکر نکرده‌اند و از سوی دیگر، شرایط دیگر را ذکر کرده‌اند مانند: حریت، نطق، بینایی و … .

شرایط شاهد به دو دسته تقسیم می‌گردد:

الف: شرایطی که ضامن درک درست و ضبط کامل گواه است که شامل: 1ـ بلوغ 2ـ عقل 3ـ ایمان 4ـ عدالت.

ب: شرایطی که ضامن دور ماندن از اتهام است. 1ـ نداشتن نفع شخصی در دعوا 2ـ نبودن دشمنی دنیوی بین گواه و طرف مربوط 3ـ اشتغال نداشتن به تکدی و ولگردی.

سایر شرایط: 1ـ طهارت 2ـ بررسی لزوم نداشتن رابطه‌ی خویشاوندی گواه با یکی از اصحاب دعوا 3ـ بررسی لزوم نبودن سمت خادم و مخدومی.

فهرست منابع

قرآن کریم

منابع فارسی

1. جعفری لنگرودی، 1351، دانشنامه حقوق در سه جلد، ج 2، انتشارات ابن سینا.
2. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، 1386، ترمینولوژی حقوق، چاپ 23، تهران، انتشارات گنج دانش.
3. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، 1386، مبسوط در ترمینولوژی حقوق.، ج3، چاپ سوم، تهران، کتابخانه گنج دانش.
4. جمعی از نویسندگان، 1382، ادله اثبات دعاوی کیفری، مشهد، انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چاپ اول.
5. خدابخشی، عبداله، 1390، مبانی فقهی آیین دادرسی مدنی و تاثیر آن در رویه قضایی، ج 2، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول.
6. دادمرزی، مهدی، 1391، فقه استدلالی، ترجمه: تحریرالروضه فی شرح اللمعه، نویسندگان: علیرضا امینی و محمدرضا آیتی، انتشارات: چاپ کاتبان کبیر، چاپ 21.
7. دیانی، عبدالرسول، با مقدمه دکتر گلدوزیان، 1385، ادله اثبات دعوا در امور مدنی و کیفری، انتشارات تدریس، چاپ دوم.
8. زراعت، عباس، و علی مهاجری، 1383، آیین دادرسی کیفری، ج 2، تهران، انتشارات فکرسازان، چاپ دوم.
9. شمس، عبداله، 1391، ادله اثبات دعوا (حقوق ماهوی و شکلی)، انتشارات دراک، چاپ چهاردهم.
10. شیخ‌نیا، امیرحسین، 1375، ادله اثبات دعوا، شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم.
11. عمروانی، رحمان، 1390، تعارض ادله اثبات دعوا (در امور حقوقی) انتشارات فکرسازان، چاپ اول.
12. کاتوزیان، ناصر، 1385، اثبات و دلیل اثبات، ج 2، نشر میزان، چاپ سوم.
13. مدنی، جلال‌الدین، 1372، ادله اثبات دعوا، انتشارات کتابخانه گنج دانش، چاپ دوم.
14. مسجدسرایی، حمید، ترمینولوژی فقه، اصطلاح شناسی فقه امامیه، انتشارات پیک کوثر، چاپ اول، 1391.
15. معین، محمد، فرهنگ فارسی، 1375، چاپ نهم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
16. مغنیه، محمدجواد، 1383، فقه مقارن (2و1)، ترجمه: حسن اسدی، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی ورامین پیشوا، چاپ اول.

منابع عربی

17. خویی، ابوالقاسم، 1391، تکمله‌المنهاج، ترجمه: علیرضا سعید، انتشارات خرسندی، چاپ چهارم.
18. شهید اول (محمدبن مکی عاملی)، 1384، اللمعه الدمشقیه، ترجمه و تبیین: علی شیروانی، محسن غرویان، ج 1، انتشارات دارالفکر، چاپ 27.
19. شهید ثانی، شرح اللمعه، 1391، ترجمه: علی شیروانی، محمدمسعود عباسی، ج 5، انتشارات دارالعلم، چاپ هشتم.
20. شیخ طوسی، المبسوط، دارالکتب العلمیه اسماعیلیه، ج 3.
21. عاملی، حر، وسائل‌الشیعه، داراحیاءالتراث العربی، بیروت، ج 18.
22. محقق حلی (ابوالقاسم، نجم‌الدین جعفر بن حسن)، 1370، شرایع‌الاسلام، انتشارات استقلال، تهران، چاپ سوم.
23. موسوی خمینی، روح‌اله، 1386، تحریرالوسیله، ج 2، انتشارات دارالعلم، چاپ دوم.
24. نجفی، محمدحسن، 1363، جواهرالکلام، ج 41، دارالکتب‌الاسلامیه، کتاب شهادات، چاپ دوم.