مبانی نظری و پیشینه پژوهشی نقد و بررسی آیات ولایت در تفسیر طبری

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری نقد و بررسی آیات ولایت در تفسیر طبری» که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

فهرست محتوا

 

فصل اول: کلیات و مفاهیم

گفتار اول: کلیات

تبیین مسأله

پیشینه تحقیق

جدید بودن و نوآوری تحقیق

ضرورت تحقیق

هدف تحقیق

سؤالات تحقیق

سؤال اصلی

سؤالات فرعی

فرضیه ها

روش انجام تحقیق

گفتار دوم: مفاهیم

طبری و جایگاه تفسیر وی

معنا یابی واژگان تحقیق

امامت از دیدگاه لغت نویسان و متکلمان

1. 1. 1 معانی عام
2. 1. 2 معانی خاص

اهل بیت از نظرگاه لغت دانان و قرآن پژوهان

معنا یابی واژه ولایت در آیات و انواع آن

الف: ولایت تکوینی

ب: ولایت تشریعی

جمع بندی

فصل دوم: آیات دلالت کننده بر امامت امام علیj و اهل بیت b به دلالت مطابقی

درآمد

گفتار اول: آیه ولایت

معنایابی واژه‌ها

نقش معنای واژه إنما:

معنای واژه ولی

شان نزول آیه ولایت‏

آیه ولایت و نگرش کلی مفسران امامیه

آیه ولایت و نگرش کلی مفسران اهل سنت

دیدگاه طبری و دلایل آن

نقد و بررسی

1- اهمیت و معنای سیاق

2- شرایط و ضوابط اعتبار سیاق

جمع بندی

گفتار دوم: آیه تبلیغ

شأن نزول آیه تبلیغ

آیه تبلیغ و نگرش کلی مفسران امامیه

آیه تبلیغ و نگرش کلی مفسران اهل سنت

1- نزول آیه در مورد حراست در مکه

2- نزول آیه درباره رجم و قصاص

3- نزول آیه در جنگ با بنی انمار

4- نزول آیه درباره مکر یهود

دیدگاه طبری و دلایل آن

نقد و بررسی

جمع بندی

گفتار سوم: آیه مباهله

معنای واژه مباهله

شأن نزول آیه مباهله

آیه مباهله و نگرش کلی مفسران امامیه

آیه مباهله و نگرش کلی مفسران اهل سنت

دیدگاه طبری و دلایل آن

نقد و بررسی

جمع بندی

فصل سوم: آیات دلالت کننده بر امامت امام علیj و اهل بیتb به دلالت التزامی

درآمد

گفتار اول: آیه اطاعت

معنای واژه اولی الامر

آیه اطاعت و نگرش کلی مفسران امامیه

آیه اطاعت و نگرش کلی مفسران اهل سنت

1- حاکمان و والیان

2- فرماندهان سپاه در سرایا در عصر پیامبرk

3- فقیهان و عالمان دینی

4- خلفای راشدین یا ابوبکر وعمر

5- افراد اهل حل و عقد

دیدگاه طبری و دلایل آن

نقد و بررسی

الف: تناقض دلالی اخبار

ب: نبود امتیاز عصمت برای مصادیق ذکر شده

جمع بندی

گفتار دوم: آیه امامت

شخصیت ابراهیمj در آیات قرآن

مقامات پیامبران در عبارات قرآن

الف: مقام نبوت

ب: مقام رسالت

ج: مقام امامت

تفسیر واژگان آیه امامت

معنای واژه «ابتلا»

معنای «کلمات» از دیدگاه مفسران

معنای امام و امامت

معنای لفظ «ظالمین»

آیه امامت و نگرش کلی مفسران امامیه

آیه امامت و نگرش کلی مفسران اهل سنت

دیدگاه طبری و دلایل آن

نقد و بررسی

جمع بندی

گفتار سوم: آیه صادقین

معنایابی لفظ صدق

صدق در اصلاح قرآنی

آیه صادقین و نگرش کلی مفسران امامیه

1- محتوای آیه

2- روایات صادره از پیغمبر اکرمk و معصومینb

آیه صادقین و نگرش کلی مفسران اهل سنت

دیدگاه طبری و دلایل آن

نقد و بررسی

جمع بندی

نتیجه گیری

فهرست منابع و مؤاخذ

 

تبیین مسأله

امامت یکی از مباحث مهم علم کلام است و در اصطلاح شیعه به معنای جانشینی درتمام شئون نبی اکرمk منهای دریافت وحی تشریعی است که برای 12 نفر از ائمه معصومینb مطرح می‌باشد.

علمای شیعه برای اثبات ولایت امامان معصومb به خصوص علی بن ابی طالبj به آیه‌های (ولایت، مباهله، اکمال و ابلاغ، اطاعت، امامت و صادقین) استدلال نموده‌اند.

اما در مقابل، اهل سنت بر این باورند که به وسیله این آیات، ولایت آنان قابل استدلال نیست.

از این رو این پایان نامه در صدد آمده تا نظریه و مستندات محمد بن جریر طبری نویسنده کتاب جامع البیان فی آی القرآن متوفی 310هـ.ق. که به عنوان یک مورخ، مفسر، محدث، در میان اهل سنت مطرح می‌باشد، در رابطه با آیات مورد اشاره باز اندیشی و تجزیه و تحلیل قرار دهد زیرا طبری یکی از دانشمندان برجسته نزد اهل سنت است و نقد و بررسی دیدگاه او دارای اهمیتی مضاعف است از این رو قلمرو این نوشتار در حوزه آیات شریفه بیانگر امامت و ولایت اهل بیتb و در چارچوب نظریه مفسران قرار گرفته است. هرچند این پایان نامه به مناسبت، به برخی از مبانی نظری موضوع امامت و دیدگاه متکلمان اشاره خواهد داشت.

پیشینه تحقیق

مسأله امامت و ولایت موضوعی است که از قرن‌ها پیش مورد بحث و گفتگو میان اندیشمندان و عالمان شیعه و اهل سنت بوده است و هر گروه تلاش نموده‌اند بر اساس آیات قرآن و روایات و شواهد تاریخی مدعای خود را به اثبات برسانند اندیشمندان و مفسرینی مثل شیخ طوسی در تفسیر تبیان جلد یک و سه و علی بن ابراهیم قمی در تفسیر قمی جلد یک، طبرسی در مجمع البیان جلد سه، ابوالفتوح رازی در روضة الجنان و دیگر مفسران امامیه از زاویه نگرش تفسیری به موضوع امامت و به خصوص آیات ولایت به تفصیل پرداخته‌اند ولکن پنهان نماند که محدثان امامیه با نگرش روایی در روایات صادره از معصومینb مجموعه‌ای از آیات را مبتنی بر روایات در حوزه امامت پژوهی مورد توجه قرار داده‌اند از جمله: کلینی در کافی جلد یک، مفید در الارشادجلد یک، طبرسی در اعلام الوری و الاحتجاج جلد یک، شیخ حر عاملی در اثبات الهداه جلد دو. با این وصف در عصر حاضر برخی از دانشوران به دلیل اهمیت موضوع امامت، از زوایای کلامی، تفسیری، و روایی، و گاه تاریخی دامنه گفتگوها را در این باره باز نموده‌اند. لکن بر حسب تتبعی که صورت گرفت پیشینه‌ی خاصی که به بررسی و تبیین آیات ولایت در تفسیر جامع البیان فی آی القرآن طبری بپردازد، یافت نشد.

جدید بودن و نوآوری تحقیق

با توجه به جایگاه طبری در بین علمای اهل سنت که به عنوان یک مورخ، محدث و مفسر مطرح است نقد وبررسی دیدگاه‌های ایشان در موضوع ولایت و امامت اهمیت ویژه‌ای دارد. همانطور که در پیشینه بیان شد اکثر نویسندگانی که در این حوزه قلم زده‌اند بیش‌تر به جنبه دلالی آیات ولایت و امامت اشاره داشته و گاه کوتاه و گاه به ابهام و ایهام پرداخته‌اند، آنچه شاید بتواند این رساله را از دیگر نوشته‌ها تمایز دهد موارد ذیل است:

1) جداسازی آیات بیانگر و اثبات کننده امامت و ولایت از آیات تفسیرگر فضائل، مناقب، و حقوق اهل بیتbاست.

در توضیح باید گفت که عالمان و نویسندگان به طور عموم در روش و پردازش به استدلال در امامت اهل بیتb، گاه آیات فضائل را بیان کننده جایگاه امامت آن بزرگواران دانسته‌اند در حالیکه این دسته آیات هر چند گویای درجه و رتبه اهل بیتb است لکن به دلالت مطابقی یا التزامی به معنای اصطلاحی آن، بر امامت آن حضرات معصومین دلالت ندارد.

2) تمرکز بر موضوع امامت و پرهیز از منازعات کلامی و تاریخی.

این رساله کوشیده است تا محور امامت را در چارچوب کلام وحی جست و جو کند بدین سان دید گاه مفسران را در تفسیر آیات شریفه با موضوع امامت محور گفتگوها قرار داده است و از بیان نظریه متکلمان و مورخان و تا حدودی محدثان که در قلمرو آیات شریفه قرار نمی‌گیرند پرهیز شده است (هر چند موضوع امامت از زوایای مختلف کلامی، تاریخی، روایی، قابل بررسی است)

3) توجه به مسأله محوری.

این نوشتار بر مسأله امامت از زاویه نگرش و بینش یکی از پرآوازه‌ترین شخصیت‌های جهان اهل سنت یعنی محمد بن جریر طبری رو آورده است. بدین سبب دایره تحقیق این نوشتار بر یک مسأله و آن تفکر طبری به نمایندگی و سخن گویی از جامعه اهل سنت تمرکز یافته است.

 

فهرست منابع

قرآن کریم

نهج البلاغه

ابن ابی حاتم، ابوبکر بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز، 1419هـ.ق.

ابن المغازلى شافعى، مناقب، بی نا، بی جا، بی تا.

ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، زادالمسیر، بیروت: دارالکتاب العربی، 1405هـ.ق.

ابن درید، محمد بن حسین، جمهرة اللغه، بیروت: دار العلم للملایین، بی تا.

ابن سیده، على بن اسماعیل‏، المحکم و المحیط الأعظم، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی تا.

ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بیروت: موسسة التاریخ، بی تا.

ابن فارس، احمد بن فارس‏، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏، 1404هـ.ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب، بیروت: دار صادر، 1414هـ.ق.

ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی تا.

امینی، عبدالحسین، الغدیر، مرکز الغدیر، بی جا، بی تا.

ایجی، میرسید شریف، التعریفات، ناصرخسرو، بی جا، بی تا.

ایجی، میرسید شریف، شرح المواقف، الشریف الرضی، بی جا، بی تا.

بابائی، علی اکبر، روش شناسی تفسیر قرآن، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، بی جا، بی تا.

بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت، 1416هـ.ق.

البغدادی احمد بن علی الخطیب، تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417هـ.ق.

بغوی حسین بن مسعود، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث، 1420هـ.ق.

تفتازانی سعد الدین، شرح المقاصد، الشریف الرضی، بی جا، بی تا.

جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربى‏، 1405هـ.ق.

جمعی از نویسندگان، امامت پژوهی، مشهد: داشگاه علوم رضوی، 1387.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، بیروت: دار العلم للملایین، 1376هـ.ق.

حجازی، محمد محمود، التفسیر الواضح، دارالجیل الجدید، 1413هـ.ق.

حر عاملى‏، إثبات الهداة، موسسه الاعلمی، بی جا، بی تا.

حسینی زبیدى، محمد، تاج العروس، بیروت: دار الفکر، 1414هـ.ق.

حقی بروسوی، اسماعیل، روح البیان، بیروت: دار الفکر، بی تا.

حلى، سبحانى،‏جعفر، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد قسم الالهیات، موسسه امام صادق، بی جا، بی تا.

حلى، میلانى، سید على‏، شرح منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة، مرکز الاحقاق الاسلامی، بی جا، بی تا.

خرازى، سید محسن ‏، بدایة المعارف، قم: موسسه نشرالاسلامی، بی تا.

خواجه نصیر الدین طوسى‏، قواعد العقائد، دار الغربه، بی جا، بی تا.

داوودی، علی بن احمد، طبقات المفسرین، بیروت: دارالکتب، بی تا.

ذهبی، محمد حسین، التفسیر والمفسرون، بی نا، بی جا، بی تا.

رازی شیخ الاسلام، الجرح والتعدیل، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1371هـ.ق.

راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن‏، تهران: مرتضوى، 1374.

ربانی گلپایگانی، علی، براهین ونصوص امامت، بی نا، بی جا، بی تا.

رشید رضا، محمد، المنار، بیروت: دارالمعرفه، بی تا.

رضائی، محمد علی، منطق تفسیر قرآن، جامعة المصطفی العالمیه، 1378، بی جا.

رضوانی، علی اصغر، امام شناسی و پاسخ شبهات، قم: مسجد جمکران، 1384.

رفیق عجم، موسوعه مصطلحات ابن خلدون، بی نا، بی جا، بی تا.

زبیدى، مرتضی، محمد بن محمد، تاج العروس‏، بیروت: دار الفکر، 1414هـ.ق.

زحیلی، وهبه ابن مصطفی، التفسیر المنیر، بیروت: دار الفکر المعاصر، 1418هـ.ق.

زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، بی نا، بی جا، بی تا.

سبحانی، جعفر، ولایت تشریعی و تکوینی، قم: موسسه امام صادق، 1382.

سلیمانی فر، هادی، ولایت تشریعی امامان، مؤسسه امیرالمؤمنین، 1392، بی جا.

سمرقندی، نصر بن محمد، بحرالعلوم، بیروت: دار الفکر، بی تا.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الدر المنثورفی تفسیر المأثور، قم: آیت…مرعشی نجفی، 1404هـ.ق.

شریف مرتضی، رسائل الشریف مرتضی، دارالقرآن الکریم، بی جا، بی تا.

شهابی، علی‌اکبر، احوال و آثار محمد بن جریر بن طبری، تهران: دانشگاه تهران، 1335.

صافی گلپایگانی، لطف الله، ولایت تکوینی وتشریعی، موسسه الامام المهدی1360، بی جا.

صدوق‏، کمال الدین و تمام النعمه، اسماعیلیه، بی جا، بی تا.

طباطبایى، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین، بی تا.

طبرسی، إعلام الورى بأعلام الهدى‏، انتشارات اسلامیه، بی جا، بی تا.

طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو، 1372.

طبری کیاهراسی، علی بن محمد، احکام القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه ‏، 1405هـ.ق.

طریحى، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین‏، تهران: مرتضوی، 1375.

طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى، بی تا.

عروسى حویزى، عبد على بن جمعه‏، نورالثقلین، قم: اسماعیلیان 1415هـ.ق.

عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، بیروت: موسسه التاریخ العربی، 1413هـ.ق.

عسکرى، حسن بن عبدالله، الفروق فی اللغة‏، بیروت: دار الافاق الجدیدة، بی تا.

عظیمی فر، علی‌رضا، آیه ولایت ونظریه دانشمندان ومفسران شیعه واهل سنت، قم: دانشکده اصول دین، 1391.

علوی مهر، حسین، آشنایی با تاریخ وتفسیر مفسران، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1384، بی جا.

فاضل مقداد، ارشاد الطالبین إلی نهج المسترشدین، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، بی تا.

فخر رازی، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث، 1420هـ.ق.

فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم: نشر هجرت، 1419هـ.ق.

فیروز آبادى، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415هـ.ق.

قرشى، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه‏، 1371.

قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی‏، قم: دارالکتاب، بی تا.

کلینی، کافی، اسلامیه، بی جا، بی تا.

گنجى شافعى‏، محمد بن یوسف‏، کفایت الطالب فی علی بن ابی طالب، بیروت: دار احیاء التراث، بی تا.

مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت: داراحیاء التراث العربى‏، بی تا.

مرعشى قاضى، نور الله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل‏، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، بی تا.

مروارید، حسنعلى، تنبیهات حول المبدأ و المعاد، مشهد: آستان قدس رضوی، بی تا.

مصطفوی حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1430هـ.ق.

مظفر، محمد حسین، ترجمه دلایل الصدق‏، امیر کبیر، بی جا، بی تا.

مظفری، حیدر، بازخوانی تحولات تاریخی واعتقادی امامت، قم: آشیانه مهر، 1390.

معرفت، محمد هادی، التفسیر والمفسرون، الجامعه الرضویه، 1419هـ.ق.، بی جا.

مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، کنگره شیخ مفید، بی جا، بی تا.

مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان،، بیروت: دار احیاء التراث، 1423هـ.ق.

المقری الفیومی، علی، المصباح المنیر، قم: دارالهجره، 1405هـ.ق.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1366.

موسى، حسین یوسف‏، الإفصاح‏، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏، بی تا.

نجار زادگان، فتح الله، تفسیر تطبیقی، قم: نشر المصطفی، 1389.

نیشابوری، حسن بن محمد، غرائب القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه‏، 1416هـ.ق.