مبانی نظری و پیشینه پژوهشی وصیت و وصیت تملیکی

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری وصیت و وصیت تملیکی » که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

توضیحات: فصل دوم پایان نامه کارشناسی ارشد (پیشینه و مبانی نظری پژوهش)

همراه با منبع نویسی درون متنی به شیوه APA جهت استفاده فصل دو پایان نامه
توضیحات نظری کامل در مورد متغیر
پیشینه داخلی و خارجی در مورد متغیر مربوطه و متغیرهای مشابه
رفرنس نویسی و پاورقی دقیق و مناسب
منبع :انگلیسی و فارسی دارد (به شیوه APA)
نوع فایل:WORD و قابل ویرایش با فرمت doc

 

فهرست محتوا

مقدمه2

الف- بیان مساله3

ب- مرور ادبيات و سوابق مربوطه 4

ج- اهداف تحقيق 4

د- سؤالات تحقيق  4

ه- فرضيه­هاي تحقيق 5

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مذاهب اربعه اهل سنت6

1-1-1- حنفی6

1-1-2- مالکی7

1-1-3- سوم شافعی 8

1-1-3-1- كتاب9

1-1-3-2- سنت9

1-1-3-3- اجـماع9

1-1-4- چهارم حنبلی 10

1-2- تعاریف و مفاهیم11

1-2-1- تعریف11

1-2-1-1- معنای لغوی11

1-2-1-2- معنای وصیت در قرآن11

1-2-1-3- تعريف وصيت11

1-2-2-  اقسام وصیت12

1-2-2-1- وصيت تمليکي12

1-2-2-2- وصیت عهدی13

1-2-3- سوم ارکان وصیت13

1-2-3-1- موصی13

1-2-3-2-  موصي به13

1-2-3-3- موصي له14

1-2-3-4-   وصي14

1-3- مشروعیت و حکم وصیت16

1-3-1- وصیت در قرآن16

1-3-1-1- اوصاف وصیت در قرآن16

1-3-1-2- فلسفه وصيت 19

1-3-1-3- عدالت در وصيت20

1-3-1-4- وصاياى واجب و مستحب20

1-3-1-5-  آيا وصى مى تواند محتواى وصيت نامه را تغيير دهد 20

1-3-2- وصیّت تملیکی24

1-3-2-1- ایجاب وصیّت24

1-3-2-2- قبول وصیّت تملیکی25

1-3-2-3- ردّ وصیّت25

1-3-2-4- وفات موصی‌له25

1-3-3- وصایت (وصیّت عهدی25

1-3-3-1- حق وصیّت برای کودکان با کیست 26

1-3-3-2- شرایط وصی26

1-3-3-3-  زمان معتبر بودن شرایط در وصی26

1-3-3-4- وصی قرار دادن بچه26

1-3-3-5- وصی قرار دادن زن و خنثی26

1-3-3-6-  تعداد اوصیا27

1-3-3-7-  ناتوانی وصی در انجام امور وصایت27

1-3-3-8-  خیانت وصی27

1-3-3-9-  پرداخت بدهی‌های موصی 27

1-3-3-10-  ردّ وصایت28

1-4-  ماهیت حقوقی وصیت 28

1-4-1- وصیت تملیکی28

1-4-2-  وصيت عهدي32

فصل دوم: وصیت تملیکی در مذاهب چهارگانه اهل سنت و حقوق ایران

2-1- وصیت در مذاهب چهارگانه اهل سنت 33

2-1-1- ارکان وصیت33

2-1-1-1- موصی33

2-1-1-2- دوم موصی له34

2-1-1-2- مواد قانونی در باب موصی له 36

2-1-1-3- موصی به37

2-1-1-4- چهارم وصی39

2-1-1-5- صیغه وصیت40

2-1-2 – وصیت کردن برای وارث، غیر وارث، حمل و محل  احتساب (ثلث) و40

2-1-2-1- وصیت برای وارث40

2-1-2-2- وصیت برای غیر وارث40

2-1-2-3- مواد قانونی41

2-1-3- وصیت برای حمل41

2-1-3-1- مواد قانونی41

2-1-4- وصیت برای قاتل، کافی  و مرتد42

2-1-4-1- شرح وصیت برای قاتل، کافی  و مرتد42

2-1-4-2- مواد قانونی43

2-1-5- وصیت معلق به شرط ( مضاف 43

2-1-6-  بطلان وصیت43

2-2- وصیت در حقوق ایران44

2-2-1- حقوق اقلیت ها  (وصیت)  در قانون اساسی جمهوری اسلامی44

2-2-1-1- تعریف اقلیت44

2-2-1-2- اقلیت های دینی در قانون اساسی جمهوری اسلامی45

2-2-2- قانون اجازه رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه در محاکم  46

2-2-3- وصیت در قانون مدنی46

2-2-3-1- وصی47

2-2-3-2- موصي به47

2-2-3-3- موصي له48

2-2-3-4- وصي48

2-2-3-5- از قانون مدنی در مورد وصیت48

2-2-4-  وصیت در قانون امور حسبی50

2-2-4-1- وصیت خود نوشته50

2-2-4-2-  وصیت نامه رسمی50

2-2-4-3- وصیتنامه سری51

2-2-4-4- وصیت نامه شفاهی 51

2-2-4-5- موادی از قانون امور حسبی 51

2-3-  تعارض قانون مدنی و مقررات احوال شخصیه (وصیت) مذاهب چهارگانه 53

2-3-1- حل تعارض53

2-3-2- شرایط اعمال احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه 53

2-3-3- رویه دادگاه های ایران در مورد دعاوی ایرانیان غیر شیعه 54

فصل سوم: بحث و نتیجه گیری

3-1- نتیجه گیری55

منابع 57

 

مقدمه

سرزمین ایران از دیر باز مهد زیست مسالمت آمیز اقوام، ملل، فرق و مذاهب مختلف بوده است. افتخار این دیار آن است که توانسته مذاهب و آیین­های مختلف را در خود جای دهد و قرن ها زندگی توام با آسایش و آرامش را در زیر پرچم دوستی و مدارا هدیه آنانی کند که دل در گرو مهر مام میهن نهاده اند.

قانون اساسی در جمهوری اسلامی ایران حقوق اقلیت های ساکن در ایران را به رسمیت شناخته و طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357با آرای اکثریت قریب به اتفاق مردم به تصویب رسید به حقوق اقلیت ها و ایرانیان غیر شیعه اشاره و اهتمام لازم شده است. از مذاهب غیرشیعه ساکن در کشور برادران اهل سنتمی باشند. اهل سنت در چارچوب قانون اساسی از حقوق تعیین شده خود برخوردارند.

مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مطابق اصول 12 و 13 قانون اساسی ایرانیان غیرشیعه در احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث، وصیت) بر طبق مذاهب خودشان عمل می‌کنند و در انجام احکام و مقررات و مراسم مذهب خودشان آزادند. همچنین طبق ماده واحده قانون اجازه رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعه در محاکم، مصوب 10/5/1312، دادگاه های ایرانی دعاوی مربوط به احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعه را باید طبق قواعد و سنن مسلّم مذهبی شخص طرف دعوا رسیدگی نمایند و دادگاه ها حق ندارند طبق قانون ماهوی رسمی(قانون شیعه)به آن رسیدگی کنند.

از طرفی وصیت و به طور خاص وصیت تملیکی از جمله اعمال حقوقى است که هر فردى ممکن است نیازمند آن باشد. افراد باید بتوانند برای وضعیت و مالکیت اموال خود برای پس از مرگ تصمیم گیری نمایند. همچینین چه بسیار دیده شده است اشخاص دیون و طلبهاى خویش را نمى‌توانند در زمان حیات خود پرداخت و یا مطالبه نمایند و یا تمایل به انجام کارى داشته‌اند و یا قسمتى از آن را انجام و قسمتى را ناتمام گذاشته‌اند، ولى اجل مجال اتمام و یا انجام آن کار راناممکن ساخته است. در بسیارى از موارد و به طور مثال مواردى که مطرح گردید، وصیت عمل حقوقى مفیدى است که موجب رضایت و آرامش خاطر افراد در حیات دنیوى آنها مى‌گردد.

از طرفی به جهت اهمیت وصیت در زندگى اجتماعى افراد در فقه اسلامى و حقوق مدنى این مبحث از اهمیت وافرى برخوردار می‌باشد و همواره مباحث وصیت موردتوجه حقوقدانان و فقهاى اسلامى بوده است.

شکى نیست که فلسفه وجودى حقوق و بالاخص حقوق مدنى تنظیم و برقرارى عدالت در مطالبات و دیون و اساساً روابط حقوقى افراد است لذا اقتضاى این امر این است که در مورد مراودات و معاملات حقوقى اشخاص بعد از حیات دنیوى نیز قواعد و مقرراتى حاکم باشد که موجب حمایت از حقوق بازماندگان او باشد.

اهمیت وصیت در اسلام به اندازه‌اى است که پیامبر اکرم(ص) دراین‌باره فرموده‌اند:

«آنکه هنگام مرگ وصیت نکند، نقضى در مروت و عقل دارد.»

علاوه بر قوانین ایران و فقه اسلامى در حقوق سایر کشورها نیز به وصیت اهمیت و توجه بسیارى شده است. کشورهایى نظیر فرانسه، آلمان، انگلیس و… که از لحاظ سیستم‌هاى حقوقى هریک متفاوت هستند،وصیت را بسیار عمیق و موشکافانه بررسى کرده‌اند. این توجه و حساسیت در این موضوع از چند جهتقابل استدلال است، وصیت از جمله اعمال حقوقى است که مبتنى بر تسامح است و نه تغابن، لذا اقتضا دارد همانند عقود تسامحى دیگر نظیر هبه، صلح بلاعوض و… به آزادى اراده موصى توجه و اهمیت قائل شویم. مضافاً به اینکه غالباً تنظیم وصیت‌نامه‌ها در زمان کهولت افراد صورت می‌گیرد و از آنجا که افراد در سنین بالا از نظر روانشناسى از حالت ویژه‌اى برخوردار هستند که در برابر مسائل کمتر منطقى برخورد می‌کنند، لازم است با بررسى دقیق و تفسیر صحیح از قوانین موضوعه و قواعد فقهى حاکم بر این مسأله و به تبع آن برداشتهاى دقیق و عادلانه در جهت حمایت از آنان داشته باشیم.

وصيت از نظر قانون و فقه بردونوع، وصيت تمليکي و وصيت عهدي می باشد(قانون مدنی، م 825). وصیت تملیكی عبارت است از این‌كه كسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری به طور مجاني تملیك كند. با این نوع وصیت، شخص می‌تواند تا حدودی تكلیف اموال خود را، معین كند. مانند صرف اموال براي ساختن مدرسه،دانشگاه، مکان ورزشي،مسجد وغيره..که بیشتر موارد مبتلابه وصیت همان وصیت تملیکی است. در این تحقیق مقصود از وصیت، وصیت تملیکی  می باشد.وصیت عهدی: عبارت است از این‌كه شخصی یك یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور نماید. در وصیت، شخصی كه وصیت می‌كند موصی و كسی كه به نفع او وصیت تملیكی شده موصی‌له و مورد وصیت را موصی به می‌گویند.

در مذهب تسنن فرقه‏هاي مختلفي به وجود آمدند که مهم‏ترين آنها مذاهب اربعه اهل سنت مي‏باشند.مجتهدين و امامان فقه در مذهب سنت زياد بودند، دولت عباسي جهت سهولت کار در امر قضا، فقط چهار مجتهد را به رسميت شناخت و فتواي آنان را معتبر و محترم شمرد، بدين ترتيب مذهب آنان مذهب رسمي اهل سنتگرديد(مشکور، 1368، ص103). مذاهب اربعه شامل شافعی، حنبلی، مالکی و حنفی می باشد.

با مطالعه مجموع منابع فقهی و حقوقی در مذاهب اربعه و حقوق ایران،  به سوالاتی از این دست بر می خوریم: ماهیت حقوقی وصیت تملیکی در حقوق ایران و فقه اهل سنت چیست؟ نظر مذاهب اربعه اهل سنت و قانون مدنی ایران نسبت به وصیت تملیکی تبرعی چیست؟ تعریف وصیت از نظر مذاهب اربعه و شرایط آن به چه نحو بوده و وجه تمایز آن با قانون در چیست؟ حکم جاری (وصیت) احوال شخصیه زن و شوهر دارای مذاهب مختلف نسبت به یکدیگر چگونه است؟

این تحقیق بر مبنای این فرضیه نگاشته شده که مذاهب اهل سنت وصیت تبرعی را برای خویشان غیر وارث جایز دانسته اند. همچنین در قانون مدنی به ماهیت وصیت تملیکی اشاره نشده در حالیکه در فقه، عقیده بر عقد بودن آن است. حکم وصیت دارای مذاهب مختلف، تابع احوال شخصی موصی می باشد. و همچنین وصیت در بین مذاهب مختلف دارای تعاریف مختلفی می باشد.

با بررسی های بعمل آمده در خصوص احوال شخصیه مذاهب در گذشته تحقیقاتی صورت گرفته اما این موضوع  بررسی تطبیقی وصیت تملیکی در حقوق ایران و فقه اهل سنت به طور مشخص پیشینه ای ندارد.

تحقیق پیش رو که بهشیوه توصیفی و تحلیلیبا مطالعه مجموع منابع فقهی و قانونی نگاشته شده، پس از بررسی مذاهب چهارگانه اهل سنت و شناسایی دقیق آن و همچنین ماهیت حقوقی و فقهی وصیت تملیکی، به تطبیق وصیت تملیکی در مذاهب چهارگانه و قوانین مربوطه ایران خواهد پرداخت.

 

الف- بیان مساله

تنظيم وصيت نامه بستگي به علاقه ديني و حقوقي فرد دارد و اينكه مايل باشد براي امور شرعي، شخصي و مالي خود پس از فوت تعيين تكليف كند.

وصيت نامه از نظر قانون به دو نوع تمليكي و عهدي تقسيم مي­شود. وصيت تمليكي عبارتست از اين كه كسي عين يا منفعتي را از مال خود براي زمان بعد از فوتش به ديگري به طور مجاني تملكيك كند با اين نوع وصيت شخص مي­تواند تا حدودي تكليف اموال خود را، معين كند.

تطبيق وصيت تمليكي در مذاهب اهل سنت، شيعه و قوانين موضوعه ايران با واكاوي و شناخت نقاط مشترك و اختلافي، شناخت مناسبي از جايگاه وصيت تمليكي در حقوق ايران ارائه خواهد داد. از طرفي درست است كه قوانين ايران برگرفته از فقه اهل شيعه مي­باشد، اما در همين قوانين به ايرانيان غير شيعه اجازه داده شده كه در باب احوال شخصيه از جمله وصيت تمليكي تابع آداب وسنن خود باشند. در فقه مذاهب اهل سنت ( حنفي شافعي، مالكي حنبل) با موارد اختلافي گوناگوني بافقه اهل شيعه روبرو مي­شويم. از جمله اينكه در مذاهب اهل سنت قاعده لاوصيته للوارث جاري بوده و لذا وصيت به نفع وارث ياجايزه نبوده و يا محتاج به اجازه ورثه مي­باشد. اما در فقه اماميه كه منبع حقوق موضوعه ايران مي­باشد، موصي مجاز به وصيت به نفع هر شخص، اعم از وارث يا غير وارث مي­باشد. همچنين در فقه اهل سنت برخلاف اهل شيعه تحقق رشد شرط صحت وصيت نبوده و لذا سفيه مي­تواند وصيت كند. همچنين بايد گفت مذاهب چهارگانه اهل سنت نيز در پاره­اي از موارد با يكديگر اختلاف دارند، همچنين بايد گفت مذاهب اهل سنت بدون اجازه وارث، خواه كمتر از ثلث و خواه بيشتر از ثلث وصيت صحيح نيست. اما مالكيه معتقدند در وصيت براي غير وارث تا ميزان يك سوم دارايي حين الفوت صحيح و نياز به تنفيذ ندارد.

 

ب- مرور ادبيات و سوابق مربوطه

1- وصيتي كه به موجب آن موصي بدون واسطه مالي را براي بعد از فوت به ديگري مي­بخشد تمليكي است.

2-  تمليك مال به نوع و جنس بستگي دارد، زيرا به اعتبار افراد آن انجام مي­شود. كه در خارج وجود دارد. پس، قبول در وصيت بر نوع و جهت شرط نيست. به دليل ممكن نبودن آن از سوي تمامي موصي لهم و ترجيح ندادن بعضي از آنان بر ديگران است، و گرنه ترديد در تمليكي بودن وصيت روا نيست. ( منبع 2)

3- در نظام قانون مدني بايد وصيت تمليكي را در شمار عقود آورد نه ايقاعات. ( منبع 3)

4-  وصيت ايقاع معلق بر هويت موصي است و قبول موصي له تنها به آنچه واقع شده است اعتبار مي­بخشد.

5-  موصي به، عبارت است از مالي كه مورد وصيت قرار مي­گيرد.

6- هر وقت موصي، به ثلث دارايي خود به صورت مشاع وصيت كند، موصي له استحقاق دريافت ثلث تمام اموال را دارد.

7-  محاسبه دارايي و سنجش موصي به، اعتبار دارايي زمان فوت موصي معتبر است، نه در حين وصيت

8-  وصيت احكام چهارگانه دارد: وصيت واجب، وصيت مباح، وصيت مكروه، وصيت مستحب.

9- وصيت چهار ركن دارد كه عبارت اند از: موصي، موصي له، موصي به وصيغه وصيت.

10-  قبول موصي له در زمان حياط موصي، به منزله اين است كه قبل از ايجاب واقع گردد و نمي­تواند اثر طبيعي خود را انتقال مالكيت داشته باشد.

 

فهرست منابع

قرآن کریم

الف –  کتب و مقالات

افخم زاده ع- ه. 1367. فرایض. چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز نشر ادبیات کردی.

الماسی ن – ج. 1387. تعارض قوانین.  چاپ چهاردم، تهران: انتشارات مرکز دانشگاهی.

امامي ح. 1390. حقوق مدنی. چاپ  سی ام، جلد سوم، تهران: انتشارات اسلامیه.

بختیاری ح. 1368. تطبیق مقررات ارث در قانون مدنی با فقه اهل سنت. پایانامه کارشناسی ارشد.

بنی اسد ح. 1389. وصیت زاید بر ثلث. چاپ اول، تهران: انتشارات نگاه بینه .

توکلی م- ر. 1361. چهار امام اهل سنت و جماعت. چاپ اول، تهران: انتشارات نگاه بینه.

حر عاملی م. 1409. وسائل الشیعه. جلد۱۹، قم: انتشارات مؤسسه آل البیت.

حمیتی واقف ا- ع. 1390. شفعه وصیت ارث. چاپ اول، تهران: انتشارات جنگل.

جعفري لنگرودي م- ج. 1383. مبسوط در ترمينولوژي حقوق. چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات گنج دانش.

سابق سید. 1365. فقه سنه. ترجمه دکتر محمود ابراهیمی، تهران: انتشارات خدمات.

شیخ الاسلام م. 1363. راهنمای مذهب شافعی. چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

شیخ الاسلامی ا. 1388. احوال شخصیه در مذاهب چهارگانه اهل سنت. چاپ اول، تهران: انتشارات خرسندی.

صابونی م- ع. 1388. ارث در پرتو قرآن و حدیث. ترجمه محمد حسینی،سنندج.

طباطبایی م- ح. 1390. تفسیر المیزان،

http://www.ghadeer.org/qoran/almizan/almizan.html

عاشور ا – ع. 1386. فقه آسان در مذهب امام شافعی.ترجمه محمود ابراهیمی،  چاپ ششم، تهران: انتشارات احسان

عمیدی زنجانی ع- ع. 1367. حقوق اقلیت ها. چاپ چهارم، تهران: انتشارات فرهنگ اسلامی.

عمیدی زنجانی ع –ع. 1388. ماهیت حقوقی وصیت.م فصلنامه حقوق مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 39، شماره 2.

فدوی س. 1385. تعارض قوانین. چاپ اول، تهران:  انتشارات طرح نوین.

فهیمی ع – ا. 1381. بررسی تطبیقی ارث اقلیت های دینی.  چاپ اول، قم: انتشارات اشراق.

فخار طوسي ج. 1382. در محضر شيخ انصاري.  جلد 12، چاپ اول، انتشارات دارالحكمه.

قاسم زاده م. 1391. حقوق مدنی حق شفعه وصیت  ارث. چاپ اول، تهران: انتشارات دادگستر .

قبله ای خویی خ. 1388. آیات الاحکام (حقوق مدنی و جزایی). چاپ ششم، تهران: انتشارات سمت.

کاتوزیان ن. 1385. قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات میزان.

کاتوزیان ن. 1382. وصیت در حقوق مدنی ایران. چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران .

کاتوزیان ن. 1382. درس هایی از شفعه وصیت ارث. چاپ چهارم، تهران: نشر میزان.

کرمانیز 1392. وصیت. مرکز فرهنگ و معارف قرآن،

http://www.maarefquran.org

لطفی ا- ا. 1383. ترجمه مباحث شرح لمعه. چاپ دوم، تهران: انتشارات مجد.

لنگرودی م – ج. 1390. حقوق مدنی وصیت. چاپ سوم، تهران: انتشارات گنج دانش.

مبلغى آبادانى ع – ا. 1373. تاریخ ادیان جهان. چاپ اول،  قم: انتشاراتسینا.

محقق داماد م. 1378.  بررسی فقهی و حقوقی وصیت. چاپ سوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

محقق داماد م.1387. وصیت. چاپ چهارم، تهران:  انتشارات مرکز نشر علوم انسانی .

مشکور م- ج. 1368. تاريخ شيعه و فرقه‏هاي اسلام.  چاپ ششم، تهران: انتشارات اشراقی.

مکارم شیرازی ن، تفسیر نمونه.

http://www.amiralmomenin.net/books/pers… emona.html

معينم. 1380. فرهنگ فارسي.  جلد اول،  چاپ اول، تهران: انتشارات سرایش.

میر داداشی م. 1389. احوال شخصیه اهل سنت. چاپ اول، تهران: انتشارات خرسندی.

یحیی بن شرف النوری ز. 1372. راه دین. ترجمه مسعود قادر مرزی. چاپ دوم، تهران: انتشارات پیام .

ب-  قوانین و مقررات

قانون اساسیمصوب 1358.

قانون مدنی مصوب 1307.

قانون امور حسبی مصوب 1317.

ماده واحده قانون اجازه رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعه در محاکم، مصوب 1312.