مبانی نظری و پیشینه پژوهشی باروری مصنوعی

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری  باروری مصنوعی» که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

توضیحات: فصل دوم پایان نامه کارشناسی ارشد (پیشینه و مبانی نظری پژوهش)

همراه با منبع نویسی درون متنی به شیوه APA جهت استفاده فصل دو پایان نامه
توضیحات نظری کامل در مورد متغیر
پیشینه داخلی و خارجی در مورد متغیر مربوطه و متغیرهای مشابه
رفرنس نویسی و پاورقی دقیق و مناسب
منبع :انگلیسی و فارسی دارد (به شیوه APA)
نوع فایل:WORD و قابل ویرایش با فرمت doc

 

مقدمه

يكي از زيباترين و شگف انگيز ترين غرايزي كه حضرت حق در نهاد آدمي بنا گذارده غريزه فرزند خواهي و ميل به تداوم نسل است لذا بر مبناي اين سيستم غريزي طبيعت انسان به گونه اي خلق شده كه قادر به توليد مثل باشد ، به اين صورت كه از تركيب اسپرم جنس مذكر با تخمك جنس مونث نطفه تشكيل شده « ايها الناس انا خلقناكم من ذكرو انثي» ( حجرات ، آيه 13 ) و در رحم زن تكثير مي شود و مراحل مختلف رشد را سپري مي كند« الم تخلقكم من ماء مهين في قرار مكين» ( مرسلات آيه 20 و 21 )و به صورت انسان قدم به عرصه گيتي مي گذارد« انا خلقنا الانسان من نطفه امشاج نبتليه فجعلناه سميعاً بصيراً »( دهر ، آيه 3 ) و بسيار طبيعي است موجودي كه از شيره جسم و جان اين دو به وجود مي آيد و نشر و نما مي كند بر مودت و صفا صميميت و سكون و آرامش آنها مي افزايد .

«و من آيا ته ان خلق لكم من انفسكم ازواجاً لتسكنوا اليها و جعل بينكم موده رحمته ان في ذلك لآيات لقوم يتفكرون » .

لكن هميشه طبيعت كار خود را دست انجام نمي دهد و زنان و مرداني هستند كه به علت نقص در قسمتي از دستگاه  توليد مثلشان صاحب فرزند نمي شوند و چه بسا كه زندگي زناشويي و اجتماعي آنها فقط به همين خاطر كه نمي توانند از خود انساني به جا بگذارند به مخاطره مي افتد .

برخي از مردان هستند كه يا فاقد اسپرم اند يا اسپرم آنها توان خاصيت تركيب با تخمك زن را ندارد و يا زناني وجود دارند كه يا تخمك ندارند و يا قابليت و توان پذيرش اسپرم را ندارد و يا رحم آنها توانايي نگهداري و پرورش جنين را ندارد يا اصلاً رحم ندارند و در عين حال علاقمند بچه اي را كه نحوي منتسب به خود آنان باشد ، داشته باشند . اين وضع از ديرباز وجود داشته و انسان براي يافتن راه حل اين مشكل به راههاي زيادي دست زده است و به وسايل و روشهاي مختلفي متوسل شده است قرآن كريم خود از سويي به وضع استثنايي بعضي از زنان و مردان عقيم اشاره كرده و از سوي ديگر درخواست و التماس برخي نازايان را منعكس نموده ، و بارور و باردار كردن آنها را به قدرت خداوند بيان نموده است در سوره شوري آيات 49 و 50 مي فرمايد « لله ملك السموات و الارض يخلق ما يشاء يهب لمن يشاء اناثا و يهب لمن يشاء الذكور ايزوجهم ذكراناً و اناثاً و يجعل من يشاء عقيماً انه عليم قدير ».

امروزه با پيشرفت علم مخصوصاً در زمينه هاي پزشكي و با بررسي دقيق علل و عوامل نازايي ، دانشمندان موفق شدند تا از طريق مصنوعي « غير طبيعي » مشكل نازايي را تا اندازه زيادي حل كنند از جمله روشهاي باروري كه امروزه بكار مي رود باروري از طريق لقاح مصنوعي است كه انواع مختلفي دارد . مسأله مورد بحث در علم حقوق اين است كه آيا فرزندي كه از اين روش بوجود مي آيد مشروعيت قانوني دارد يا خير ؟ و بعد از پاسخ به اين مطلب اين مسأله بيش مي آيد كه در فرض جواز يا حرمت هر يك از اين روش از لحاظ حقوقي چه آثاري بر آن مترتب مي گردد به بيان ديگر طفلي كه از لقاح مصنوعي بوجود مي آيد در جامعه از چه حقوقي برخوردار است ؟ آيا همان آثار و احكامي كه بر كودكان طبيعي حكم مي كند .چنين طفلي را نيز در بر مي گيرند ؟ يا خير !

با توجه به اينكه چنين روشهايي از قدمت زيادي برخوردار نيستند و مسائل جديدي در علم پزشكي مي باشند و بالطبع چنين مباحثي در علم حقوق كم سابقه و در قوانين مدون جهان كمتر قانون صريحي در اين رابطه به چشم مي خورد .

اما به لحاظ اينكه اين پيشرفتها در كشور ما ايران نيز بكار گرفته شده اند بر حقوقدانان و فقهاي مسلمان و شيعه است كه حكم صريح خود را در اين رابطه بيان نموده و مطالعات لازم تحقيقات و خود را در اين زمينه گسترش دهند .

در طي چند سال اخير نيز كارهاي علمي متعددي در رابطه با لقاح مصنوعي انجام گرفته و مراجع و علما نظرات فقهي خود را در قالب استفتاء بيان نموده و حقوقدانان مقالات مختلفي در اين زمينه نگاشته اند اما با توجه به ابعاد وسيع بحث شايد بتوان گفت هنوز تحقيق جامع و مانعي در اين راستا به عمل نيامده است ، و علم حقوق به عنوان دانشي كه با روابط انساني بين افراد جامعه را تنظيم  نمايد موظف است با تمسك به قواعد و اصول كلي كه در اختيار دارد به مسائلي كه در اين زمينه ممكن است مطرح شود پاسخ دهد و تكاليف حقوقي افرادي را كه با اين مسأله مرتبط هستند و يا مرتبط مي شوند روشن نمايد .

در حقوق ايران كه بر گرفته از حقوق متعالي و مترقي اسلام و فقه جعفري است بايد بر طبق همان مباني و اصول شرعي ( هر چند كه در منابع اوليه فقهي به طور صريح به چنين مسأله اي اشاره نشده است ) مسأله را حل نمود ، تا به چيزي بر خلاف شرع و احكام الهي عمل نشود.

بيان مساله

لقاح مصنوعي يعني لقاح خارج از رحم،يا توليد انسان بيرون از رحم ،بدون آميزش مشروع يا نامشروع وهمچنين توليد درون رحمي انسان ،از طريق کاشتن با تلقيح از مسائل نو خواسته اي است که به اقتضاي پيشرفت زمان و دگرگوني هاي علمي مطرح شده است. با توجه به اين دگرگوني ها تحقيق حاظر درباره گونه هاي باروري وحکم شرعي آنها ،از جمله مشروعيت موضوع فرزند دار شدن با دخالت عامل سومي بهصورت اسپرم بيگانه يا رحم بيگانه ياتخمک بيگانه ،اهداي جنين يا تخمک وغيره رابا عنايت به آيات وروايات  ،اصول وقواعد فقهي وحقوقي مورد بحث وبررسي قرار مي دهند .واما صورتهاي مختلف تلقيح مصنوعي ونظر مخالفان وموافقان در هر مورد :1-تلقيح مصنوعي با اسپرم شوهر وتخمک زوجه :از نظر اکثر علما بلکه قريب به اتفاق آنها اشکالي در اين نوع تلقيح وجود ندارد ،زيرا هيچ دليلي بر حرمت آن نداريم ،در اين صورت فرزند متولد شده مشروع وفرزند آنها مي باشد ،فتاواي آيات عظام آيت الله محمد يزدي، سيد محمد رضا گلپايگاني ،شيخ يوسف صانعي محمد مومن وسيد محمد صادق روحاني اين نظر را تأئيد مي کنند .(صمدي اهري ،1378:‌).2-تلقيح مصنوعي از اسپرم بيگانه با تخمک زوجه :هرگاه زني اعم از اينکه شوهر داشته باشد وبه واسطه اختلالات جسمي عاجز از مشارکت با همسرش در توليد مثل باشد ويا شوهر نداشته باشد آيا جايز است با تلقيح نطفه مرد اجنبي خود را باردار کند ؟يا اينکه تلقيح نطفه مرد اجنبي به هر صورت ولي در خارج از رحم چه حکمي دارد؟ حال بر فرض جواز باروري مصنوعي با اسپرم غير شوهر پدر بچه کيست ؟شوهر يا فرد صاحب اسپرم حال بر فرض جواز باروري مصنوعي با اسپرم غير شوهر پدر بچه کيست ؟شوهر يا فرد صاحب اسپرم ؟وبر فرض اگر صاحب اسپرم تلقي شود فرزند نيز دختر باشد آيا شوهر زنبه اين دختر محرم است ؟درصورتي که فرزند پسر باشد آيا زن به اين پسر محرم است ؟

موافقان اين صورت از صورتهاي تلقيح مصنوعي اين گونه حکم ميدهند که اين روش نيزمانند روش هاي ديگر جايز ميباشد وفرزند به صاحب اوول واسپرم نسبت داده ميشود واگر صاحب اوول واسپرم که جنين از آنها تشکيل يافته نامعين وناشناخته باشد واين دو از بانک هاي اسپرم گرفته شده وپس از ترکيب در رحمي کاشته شود در اين فرض پس از گذشتن از جايز بودن فرآيند گرفتن اوول واسپرم ونيز فرآيند ترکيب آنها با يکديگر در لوله آزمايش اشکالي در جايز بودن کشت آن نيز وجود ندارد ودليل اين حکم هم همان صدق نکردن عنوان حرام است .مقام معظم رهبري وسيد محمد موسوي بجنوردي از جمله اين گروه مي باشند. (صمدي اهري ،35:1383).

نظر مخالفان در اين مورد :اسلام اصل نظام ازدواج و خانواده راامضا کرده يعني نظام خانوادگي  اي که بر ارتباط خوني حاکم باشد طبيعي واصيل است ولقاح مصنوعي آسايش وآرامش خانواده وزندگي زناشويي را متزلزل مي کند آيةالله ميلاني ،صافي گلپايگاني ،بروجردي ( همان:35) وحقوق داناني نظير ناصر کاتوزيان ،سيد حسن امامي وسيد حسن صفايي از جمله اين گروه مي باشند.(مير هاشمي ،12:1383).

3-انتقال جنين از رحمي به رحم ديگر :اين صورت خود نيز داراي صور مختلفي است .صورت اول اين است که زن وشوهر از نظر بيولوژيکي وژنتيکي قادراند صاحب فرزندشوند ولي زن به علت نقص اورگانيک بدن از جمله ديابت وتالاسمي نمي تواند جنين را در رحم رشد وپرورش دهد در اين صورت اسپرم وتخمک را از زوج وزوجه مي گيرند وبعد از تلقيح به همسر دوم اين مرد که نزديکي با او براي اين مرد حلال است تزر يق مي کنند  .صورت دوم اين است که اين ترکيب رابه زني تزريق مي کنند که نزديکي با او براي اين مرد حرام است وبه آن رحم اجاره اي(مادر جانشين) يا اصطلاحاً عاريه گفته مي شود( نائب زاده،443:1380).صورت سوم اين است که تخمک زن ديگر به همسر تزريق مي شود مثلاًزن تخمک ندارد وتخمک را از زن ديگر مي گيرند وبه آن زن تزريق مي کنند و شوهر از راه شرعي با او آميزش مي کند .(همان :78).

موافقان بر اساس :1-اصل برائت 2-ضرورتهاي فردي واجتماعي 3-برتري اهداي جنين بر اهداي تخمک اين عمل را جايز دانسته ودر مورد صورت دوم وسوم فرزند را از آن زن و مردي مي دانند که اسپرم واوول از آنها گرفته شده استنه از آن زني که جنين را در رحم جاي داده اند ونه از آن شوهر آن زن(رضانيا معلم،250:1383).مقام معظم رهبري ،آيه الله بهجت ،آيه اللهمحمد يزدي از جمله اين گروه مي باشند(توضيح المسائل مراجع ،135:1378)

مخالفان بر اساس :1-تغيير خلق خدا 2-اختلاط انساب 3-حفظ فرج 4-زاد و ولد غير طبيعي 5-نفي کرامت انسان 6-تضييع حقوق کودک 7-مخالفت بامشيت الهي 8- استناد به آيه 30سوره نور ،آيه 5-7 سوره مومنون قائل به عدم جواز اين صور شده اند(رضانيا ،252:1383).

آيه الله يوسف صانعي،محمد فاضل لنکراني ،نوري همداني،موسوي اردبيلي وحضرت امام از جمله اين گروه اند(صمدي اهري ،38:1382)

 

فهرست منابع

1- قرآن کریم

2-آصف المحستي ،م.(1382)الفقه ومسائل طبيه،مؤسسه بوستان قم،قم.

3-ابن کثير،ا.(1420). تفسير القرآن الکريم ،دارالمعرفه،بيروت.

4-ابن منظور،(1416).لسان العرب ، دار احياء التراث العربي،بيروت ،چ اول.

5 – اراكي ، م .( بي تا) . توضيح السمائل، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم،قم .

6 – امامي ، ح . (1373). حقوق مدني ،، انتشارات اسلاميه،تهران،ج1.

7 – امامي ، ح . (1373). حقوق مدني ،، انتشارات اسلاميه،تهران ،ج2.

8 – امامي ، ح . (1375). حقوق مدني ،، انتشارات اسلاميه،تهران ،ج3.

9 – امامي ، ح . (1347). حقوق مدني ،، انتشارات اسلاميه،تهران ،ج4.

10 – امامي ، ح . (1346). حقوق مدني ،، انتشارات اسلاميه،تهران ،ج6.

11 – امامي ، ح . ( 1347 ). مطالعه تطبيقي نسب در حقوق ايران و فرانسه، چاپ اول ،اسلاميه، تهران .

12 – انصاري ،م. (1375 . المكاسب ، چاپ سنگي ، افست ، چاپخانه اطلاعات.

13 – بجنوردي،م .(1371).استفتائات ونظريات پيرامون تلقيح مصنوعي،فصلنامه رهنمون،ش2و3

14 – بحراني ، ي .( بي تا) . الحدائق الفاطر، مؤسسه نشر اسلامي، قم

15 – بروجردي عبده ، م .(1339). كليات حقوق اسلامي ، چاپ دوم،( بي نا )  . تهران .

16 – بروجردي ، ح . ط . (1407) . جامع الشيعه . الطبعه العلميه،قم .

17 – بيضاوي ، ن .( 1418) . انوار التزيل و اسرار التاويل المعروف تفسير البيضاوي.، داراحياء التراث العربي ، بيروت ،ج اول.

18 – تبريزي ،ج. (1378)استفتائات جديد ،نشر سردر،قم .

19- توضيح المسائل مراجع ،مطابق با فتاواي دوازده  نفر از مراجع عظام تقليد.(1378).دفتر انتشارات اسلامي ،قم،چ 4.

 

20 – بهجت،م.ت.(1373).استفتائات،گروه استفتاي مرکز تحقيقات فقهي قوه قضائيه ،قم.

21 – جصاص ، ا.ا .( 1405 ). احكام القرآن ، دارالحياء العربي،بيروت .

22 – جعفر زاده ، م.( 1377 و 1378 ). «در آمدي بر مسائل فقهي و حقوقي  A.R.T، بولتن توليد مثل . پژوهشكده بيولوژي بيوتكنولوژي توليد مثل ( ابن سينا ) وابسته به جهاد دانشگاهي ، شماره 3-14

23 – جعفري ، م . (1377). رسائل فقهي ، نشر كرامت، تهران، چاپ اول.

24- جعفري ، ل .(1378). ترمينولوژي  حقوق، گنج دانش، تهران، چاپ هفتم .

25- جمعي از نويسندگان .(1384) .اهداي گامت وجنين در درمان ناباروري،سمت،تهران.

26- جناتي ، م . (1382 ). رساله توضيح المسائل ، استقتائات، انتشارات انصاريان ،قم،ج اول .

27- جواهري ، ح .( 1419 ق ). بحوث في الفقه المعاصر ، دارالذخائر ،چاپ اول،بيروت.

28- حرم پناهي ، م (1376) . تلقيح مصنوعي، مجله فقه اهل بيت ، سال سوم . شماره 9 و 10 .

29- حر عاملي،م. (1424). وسايل الشيعه الي تحصيل مسايل الشريعه،موسسه ال البيت لاحياء والتراب، بيروت.

30- حسيني خامنه اي ، ع.( 1375 ). پزشكي در آيينه اجتهاد، انتشارات انصاريان، قم ،چاپ اول.

31 – حسيني روحاني ، م .( 1393 ق) . المسائل المستحدثه ، دارالزهراء، بيروت ،چاپ

32 – حسيني شيرازي  ، م . بي تا ، توضيح المسائل . چاپ يستم : قم : بي تا .

دوم .

33- حسيني شيرازي ، م .( بي تا) . السمائل الاسلاميه ، چاپ مؤسسه فكر اسلامي ، بي جا .

34- حسيني ، ش .( 1422 ق) . التقليح الصناعي بين العلم و الشريعه، دارالهادي چاپ دوم، بيروت.

35- حقي البروسوي ، 1 . (1405 ق) . تفسير روح البيان،  داراحياء التراث العربي ،بيروت، ج هفتم

36- حكيم ، م . س . ط . (1420 ). فقه الاستنساخ الشهري فتاوي طبيه ، بي نا، ج اول.

37- حكيمي ، ن.( 1358) . ماهيت حقوقي جنين اهدايي به پدر و مادر نابارور، روزنامه شرق، مورخ 20/4/1385

38- خامنه اي ،ع.(1373). استفتائات ،گروه استفتاي مرکزتحقيقات فقهي قوه قضائيه،قم.

39- الخميني.ر.(بي تا). تحرير الوسيله ،دار العلم، قم.

40- خميني ،ر.(1378).استفتائات، دفتر انتشارات اسلامي،قم،ج3.

41- خوئي .( 1401 ق) . مستحدثات المسائل ،بي نا، . قم .

42- خويي ، ا . (1411 ق ). التنقيح في شرح العروه الوثقي ، العلميه ، قم.

43- خويي ، ا .، . تبريزي ، ج .(1416). صراط التجاه في اجوبه الاستفتاءات، بي نا ،.قم ،چاپ اول

44- دهخدا ، ع .( 1374) لغت نامه، دانشگاه تهران، تهران ، چاپ اول.

45- رازي ،ف.(1411). تفسير الکبير،دارالکتب العلميه ،بيروت ،ج1.

46- راغب اصفهاني ، ح .( 1404) . المفردات في غريب القرآن،، دفتر نشر كتاب ،چاپ دوم، قم.

47- رضازاده ،م.وحسيني،ا.(1373) .آشنايي با نازايي وروشها ي درماني آن ،جهاد دانشگاهي واحد علوم پزشکي ايران، تهران .

48- رضايت نيا معلم ، م . 1383 . باروري هاي پزشكي از ديدگاه فقه و حقوق، بوستان كتاب قم ( انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم ، قم.

49- روحاني علي آبادي ، م .( 1377 ). حكم شرعي تلقيح اسپرم و نطفه بيگانه ،مقاله ارائه شده به اولين سمپوزيوم وضعيت فقهي و حقوقي انتقال جنين ( پژوهشكده بيولوژي و بيوتكنولوژي توليد مثل و نازايي.

50- روحاني،م.(1414ق). المسائل المستحدثه،دار الکتاب ،قم،چ4.

51- سبحاني،ج.(1371). استفتائات ونظريات،فصلنامه رهنمون،ش2و3.

52 – سلامه ، ز.( 1417 ق) . اطفال الاناييب بين العلم و الشريعه، دارالعربيه علوم ، بيروت ،ج اول

53- . سند ، م .( 1381 ). فقه الطب و التضخيم النقدي ،  دارالهديقم ، ج اول .

54- سهراب وند،ف.(1384).بررسي زوج نازا،مجموعه خلاصه مقالات اولين سمينار روش ها ي پيشرفته در درمان نازايي،مؤسسة درماني پژوهشي رويان.

55- سيستاني،ع.ح.(1425ق). المسائل المنتخبة ،مکتب سماحة آية الله عظمي سيد علم سيستاني ،قم،چ11.

56- شهيدي ، م .( 1374 ). ارث، سمت ، تهران ،چاپ اول.

57- صابوني،م.ع.(بي تا).تفسير الايات الاحکام ،دارا لکتب العلميه ببيروت.

58- صاحب جواهر،م.(1368).جواهر الکلام ،دار الکتب الاسلامية،تهران ،چ6.

59- صافي گلپايگاني ، ل . (1378) استفتاثات پزشكي ، ميثم تمار، تهران،چاپ سوم.

60- صانعي ، ي.( 1377 ).استفتاثات پزشكي ، ميثم تمار،قم، چاپ اول .

61- صدوق ، ا . م .( 1403). كتاب خصال، منشورات الاسلاميه، قم.

62- صفايي ، ح. و قاسم زاده . (1375) . حقوق مدني اشخاص و محجورين،سمت ، تهران، چاپ اول.

63- صفايي ، ح. ( 1374 ). حقوق خانواده ( قرابت و نسب و آثار آن ) ، سمت،تهران،چاپ اول.

64- صمدي اهري ، م . (1382) . نسب ناشي از لقاح مصنوعي در حقوق ايران و اسلام، كتابخانه گنج و دانش، تهران،چاپ اول .

65- طباطبائي ، م .( بي تا) . الميزان في تفسير القرآن،جامعه مدرسين حوزه علميه قم،  قم .

66- طبا طبايي قمي ،ح.(بي تا ) توضيح المسائل ،مشهد ،چ 2.

67- طبري ،م .(بي تا).تفسير طبري ،دارالمعارف،قاهره.

68- طوسي ، م .( 1364 ). تهذيب الاحكام ،دارالكتب الاسلاميه، تهران، چاپ سوم

69- طوسي ، ا .( 1406 ). الاستيصار فيما اختلف من الاخبر ، دارالاضواء ، بيروت،ج دوم .

70- طوسي ، ا . (1418 ). تهذيب الاحكام ، مكتبه الصدوق، تهران، ج اول .

71- عروسي حويزي ، م .( بي تا) . تفسير نور الثقلين ،دارالكتب العلميه، قم .

72- علوي قزويني ،ع.(1374)آثار حقوقي تلقي مصنوعي انسان ،فصلنامه دارالعلم مفيد ،نامه مفيد ،ش3.

73- علوي ،ع.( 1374 ). جامع المسائل ،  نشر امير كبير، قم،چاپ پنجم  .

74- غانم،ع.(1431).احکام الجبين في الفقه الاسلامي،دار بن خرم، بيروت،چ اول.

75- غفاري،م .(1377). تأثير رحم بر جنين ،ويژه نامه اولين سمپوزيوم وضعيت فقهي وحقوقي انتقال جنين.

76- فاضل لنکراني ،م.(1377).جامع المسائل  ،مطبوعاتي امير،قم،چ 5

77- فتاحي معصوم ، ح .( 1380 ). مجموعه مقالات و گفتارهاي دومين سيمينار ديدگاههاي اسلام در پزشكي، دانشگاه علوم پزشكي مشهد، مشهد، ج اول.

78-قانون نحويه ي اهداي جنين،روزنامه ي رسمي جمهوري اسلامي ايران،29/5/1382

76- قبله اي ،خ. ( 1375 و 1376 ). بررسي احكام فقهي – حقوقي حمل و جنين ،مجله ديدگاههاي حقوقي،  شماره 2 ، 3 و 5،6 .

79- قربطي،ا.(1405).الجامع الاحکام القرآن ،دارالحياء التراث العربي،بيروت .

80- کاتوزيان،ن.(1376).حقوق خانواده ،دانشگاه تهران ، تهران،چ2.

81-  كاتوزيان ، ن ،(1376 ). ارث ، نشر دادگستري ،تهران، چاپ اول.

82- كاظم زاده ، ح .(1326). جنبه حقوقي لقاح مصنوعي ، پايان نامه دوره ليسانس دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران .

83- کلانتري،ا. و. احمدي ،م(1383)نارسايي تخمدان وED،موسسه پژوهشي درماني رويان.

84- كليني ، م . (1367 ش) . الكافي ( اصول و فروغ ) ،دارالكتب الاسلامي،تهران، چاپ سوم.

85- کي وديگران،(1375)ناباروري ارزيابي ودرمان،ترجمه محمد علي کريم زاده ميبدي وديگران،بيمارستان تخصصي زنان وزايمان ونازايي مادر ،يزد.

86- کيت ال ،م .(1371)تکامل جنيني انسان ،ترجمه عليرضا فاضل وديگران ،نشر اسفند ،مشهد ،چ اول.

87- مجله خواندني ها.(1326).ش72،شماره مسلسل267،ص7و8.

88-  مجله صبا،دوره5،ش8.

89- محلاتي ، ذ .( بي تا) . الحق المبين ، قصاوتهاي حضرت علي (ع) ، انتشارات ارشاد،  تهران،چاپ اول.

90-  محمدزاده ، ح .( 1375 ). پزشكي در آيينه اجتهاد، انتشارات انصاريان، قم ،چاپ اول .

91- مشايخي،ق.(1379). حقوق از ديدگاه امام سجاد (ع)،انصاريان ،قم چ اول.

93- مغنيه ، م .( 1960 م). الفقه علي المذاهب الخمسه ،  دارالعلم للملايين، بيروت،چاپ ششم .

94- مكارم شيرازي ، ن . (1369 ). تفسير نمونه،  انتشارات اسلاميه ، تهران،چاپ نهم .

95- مکارم شيرازي،ن (1424). الفتاوي الجديدة ، مدرسه امام علي ابن ابي طالب ،قم ،چ اول.

96- مؤمن قمي ، م .( 1415 ق ). كلمات سديده في مسائل جديده، مؤسسه نشر اسلامي، قمچاپ اول .

97 – مؤمن قمي ، م .( 1374) . تلقيح مصنوعي ، موسي دانش ، مجله فقه اهل بيت ، سال اول ، شماره 4

98- موسوي اردبيلي،ع.(بي تا) .استفتائات ،انتشارات نجات، قم

99-  موسوي بجنوردي ، ح( بي تا ). منتهي الاصول، مكتبه بصيرتي ، قم، چاپ دوم

100- موسوي بجنوردي ، ح. ( 141 ق) . القواعد الفقهيه ، مطبعه اسماعيليان، چاپ دوم،قم.

101- موسوي خميني ، ر .( 1380 ). تحرير الوسيله، مؤسسه نشر اسلامي، قم ،چاپ .19.

102- موسوي گلپايگاني،م.(بي تا).مجمع المسائل،مؤسسه دارالقرآن الکريم ،قم .

103- موسوي ،ليلا.(1382).مشروعيت باروري پزشکي وآثار مترتب بر آن در فقه وحقوق، دانشگاه قم .

104- منتظري ،  ح.(بي تا) . الاحكام الشرعيه ، نشر نظر ،قم ، چاپ اول

105- منتظري ، ح ، (1381 ). احكام پزشكي ، سايه ، تهران ، ج اول.

106- مهر پور،ح.(1372). نگاهي به آخرين دوره بررسي گزارش ايران در كميته حقوق بشر . روزنامه اطلاعات ، شماره 19995 ، 10/6/1372 و چهل هفتمين گزارش حقوق بشر . درخواست تغيير و ميثاق بين المللي حقوق مدني و سياسي اطلاعات ، شماره 19894 . 7/2/72 .

107- مير هاشمي،س(1383).آثارحقوقي تلقيح مصنوعي انسان ،فصلنامه فقه وحقوق اسلامي،ش36.

108- نجفي ، م .( بي تا) . جواهر الكلام ، داراحياء التراث العربي، بيروت ،چاپ هفتم .

109- نايب زاده،ع.(1380). بررسي حقوحقي روش هاي نوين باروري مصنوعي مادر جانشين،اهداي تخمک،جنين ،انتشارات مجد،چ اول.

110- نعمتي، ن. (1377).تلقيح مصنوعي وآثار حقوقي آن،پايان نامه دوره کارشناسي ارشد معارف اسلامي وحقوق، دانشگاه امام صادق (ع).

111- نوري همداني ،ح.(1377) .يک مسألة فقهي ،موسسه مهدي موعد (عج)، قم.

112- نوري ، م .( بي تا) . مستدرك الوسائل،مؤسسه آل البيت ، قم .

113- ونس پاکارد،(1370). آدم سازان،ترجمه حسين افشار،نشر بهبهاني، تهران ،چ اول .

114- يزدي ، م . (1375 ). باروري هاي مصنوعي و حكم فقهي آن، مجله فقه اهل بيت ، سال دوم . شماره 5 و 6 .

115- يسوعي ، ل .( 1992 م) . المنجد ، دارالمشرق ،بيروت، چاپ سي و سوم .