مبانی نظری و پیشینه پژوهشی بررسی جایگاه زن در دوره پیش از اسلام ومقایسه آن با دوره اسلامی

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری بررسی جایگاه زن در دوره پیش از اسلام ومقایسه آن با دوره اسلامی» که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

فهرست محتوا

 

 

 

فصل اول

جایگاه زنان در دوران پش از اسلام

1-1-2 زن جاهلی در نقش دختر

1-1-3 زن جاهلی، مطیع بی چون و چرا

1-1-4 ارزش شيرمادردر افکار جاهلی

1-1-5 زن جاهلی مقهور قدرت جسمانی مرد

1-1-6 سرکوب میل جنسی زنان جاهلی.

1-2حق حضانت کودکان.

1-3  افتخار به پسران.

1-4زن در افکار عمومی جاهلیت.

1-5 یادگیری علم توسط دختران جاهلی.

1-6 زن جاهلی و خودآرایی.

1-7 زن جاهلی در مراسم عزاداری.

1-8 اشعار زنان جاهلی در جنگ.

1-9 قانون ازدواج و طلاق.

1-9-1تأثیر طبقه اجتماعی بر ازدواجهای جاهلی.

1-9-2 شرایط اساسی ازدواج دختران جاهلی.

1-9-2-1  بكارت وکم سن بودن.

1-9-2-2 زیبايي چهره.

1-9-3طلاق در جاهلیت.

1-10 انواع ازدواجهاي مرسوم در جاهليت.

1-10-1 نكاح المقت.

1-10-2 نکاح متعه.

1-10-3 نکاح شغار.

1-10-4نکاح ربایشی.

1-10-5 نکاح رهط یا زناشوئی دسته جمعی.

1-10-6نکاح بدل و یا زناشوئی تعویضی.

نکاح بدل و یا زناشوئی تعویضی.

1-10-7 نکاح الخدن یا زناشوئی دوستانه.

1-10-7 نکاح استبضاع یا زناشویی جهت باردار شدن.

1-10-8 ازدواج سياسي.

1-10-9 ازدواج سفاح.

1-11 غايت و نهايت ازدواجهای عصر جاهلی.

1-12تعدد زوجات.

1-13 شیوع زنده به گور نمودن در عصرجاهلی.

1-14 علل زنده به گور نمودن دختران، توسط اعراب جاهلی.

1-14- 1 قیس بن عاصم، پایه گذار زنده به گور نمودن دختران.

1-14-2  انحطاط اخلاقی در دوره جاهلیت.

1-14-3  نبودن هم کفو برای دختران.

1-14-4 عوامل اقتصادی ( ترس از فقر).

1-14-5 نهاد اجتماعی اعراب.

1-14-6  ضعف جسمانی زنان.

1-15 معاشرت زنان با مردان در دوره جاهلیت.

1-16 جایگاه سیاسی زنان در جاهلیت.

1-16-1شهادت زنان در عصر جاهلی.

1-17 مشورت دردوره جاهلیت.

1-18 زن جاهلی در مراسم حج.

1-19 تجارت زنان در عصر جاهلیت.

1-20نفقه در دوره جاهلیت.

1-21مهریه.

1-22 ارث.

1-23 زنان ثروتمند.

نتیجه گیری.

2-1جایگاه زنان در قرآن.

2-1-1 لزوم معاشرت و برخورد نیکو با زنان درعصر اسلامی.

2-1-2تساوی زنان و مردان در قرآن.

2-1-2-1 تساوی در خلقت نخستین.

2-1-2-2 تساوی زنان و مردان در ثواب و عقاب.

2-1-2-3تساوی زنان و مردان در مسأله بیعت.

2-1-3جایگاه زن مسلمان در کانون خانواده.

2-1-3-1زنان نعمتند.

2-1-3-2مقام مادر در اسلام.

2-1-3-3 زن، مایه آرامش است..

2-1-4مشورت با زنان در قرآن.

2-1-5 تقلیل مدت عده وفات در قرآن.

2-1-6ملغی نمودن زنده به گور نمودن دختران، در قرآن.

1-1-7قوامیّت مردان بر زنان درقرآن.

2-1-8تعدّد زوجات در قرآن.

2-1-9متعه در قرآن.

2-1-10ممنوعیت «نکاح المقت» در قرآن.

2-1-11نهی از زنده به گور نمودن دختران.

2-1-12 نهی از تبرِّج.

2-1-13 امر به معروف و نهی از منکر.

2-1-14امتیازات مالی زنان در قرآن.

2- 1-14-1ارث.

2-1-14-2مهریه.

2-1-14-3نفقه.

2-1-14-4 نتایج کار زنان.

2-1-15 ایمان زنان همچون ایمان مردان.

2-1-16شرکت زنان در عبادات.

2-1-17آیه تبرج.

2-2زنان در سیره نبوی.

2-2-1 سیره پیامبر در شخصیت بخشیدن به زنان.

2-2-2گرامیداشت زنان در سیره نبوی.

2-2-3صدا زدن دختران با نامشان توسط پیامبر(ص).

2-2-4 کمک به اهل منزل در سیره نبوی.

2-2-5مقام مادر درسیره نبوی.

2-2-6رضایت دختران در امر ازدواج در سیره نبوی.

2-2-7محبت به زنان در سیره بانوان.

2-2-8توجه پیامبر(ص) به تعلیم و تعلم زنان.

2-2-9 تساوی بودن زنان و مردان در ملاقات با پیامبر.

2-2-10داستان اعرابی.

2-2-11نفقه در سنت پیامبر(ص).

2-2-12 قانون جار و امان دادن.

2-2-13 مشورت با زنان.

2-2-14شرکت دادن زنان در نماز جماعت.

2-2-15عقد ازدواج درسیره نبوی.

2-2-16تعدد زوجات درسیره نبوی.

2-3زنان درفرمایشات امام علی(ع).

2-3-1خصلتهای زنان از نظر حضرت علی (ع).

2-3-2بزرگداشت و احترام به زنان در سیره امام علی(ع).

2-3-3مشورت با زنان از دیدگاه علی(ع).

2-3-4معاشرت زنان با نامحرمان در سیره امام علی(ع).

2-3-5 اَلْمَرْأَةَ رَيْحَانَةٌ.

2-3-6افراط در گرامی داشتن زنان.

2-3-7حضانت دختران.

2-3-8 إن النساء همهن زينة الحياة الدنيا.

2-3-8المرأةُ عقربٌ.

2-3-9 غیرت زنان.

2-3-10 ایمان، عقل و شهادت زنان از نظر علی(ع).

2-3-11ایمان زنان.

2-3-12عقل زنان.

2-3-13حضور عایشه در جمل سبب اصلی سخنان حضرت علی(ع).

2-3-14اطاعت از زنان.

2-3-15نقش زن در خانواده از نگاه امام علی(ع).

2-3-16« المرأةُ شَرُّ ».

2-3-17بیعت زنان با امیر المومنین(ع).

2-3-18 شرطة الخمیس و احیاء حقوق زنان در دوران خلافت علی(ع).

2-3-19حضرت علی (ع) و دفاع از حقوق زنان.

2-4 نتیجه گیری.

جمع بندي و نتيجه گیري.

منابع

 

مقدمه

« الحمد لله الّذی لا یبلغ مدحته القائلون، …

نهج­البلاغه، که برخی از آن به عنوان «أخ القرآن» نیز یاد می­کنند میراثی گرانسنگ، از زبان مهمترین کاتب وحی و باب­العلم است که در جامعه اسلامی به یادگار مانده است. شاید بتوان گفت، شماری از عبارات نهج­البلاغه، ترجمه و توضیح آیات قرآن است، که با تعابیر ولغاتی متفاوت ولی مفهومی یکسان با کلام وحی است.

فرهنگی که بر جامعه اعراب جاهلی حاکم بود، فرهنگی به غایت منحط بود. به ویژه زن چنان خوار و زبون شمرده می­شد که در زندگی اجتماعی، جایگاهی برای وی، جز آنکه بازیچه مرد باشد، متصور نمی­شد. زنان هیچ بهره­ای از میراث و حق رأی نداشتند و اعراب جاهلی برای آنان جایگاه و منزلتی قائل نبودند. تا آنگاه که اسلام آمد، دستانش را گرفت و او را تا سرحد جایگاه انسانی والا و همپایه مرد در عرصه بلند انسانیت بالا برد. برای او در همه عرصه­های زندگی ارزش و منزلتی والا قائل شد. اسلام با این کار سخت با آداب عرب جاهلی به ستیزه برخاست. با این همه دور از انصاف است که گفته شود، اسلام در خوار شمردن شأن زنان، از عادات و رسوم جاهلی تأثیر پذیرفته است.

برخی به ظاهر سخنان حضرت علی(ع) در مورد زنان استناد نموده وکلام آن حضرت را نسبت  به زنان در تمام اعصار تعمیم داده­اند. اما چگونه ممکن است که ایشان خطای زنی را به تمامی بانوان در طول تاریخ نسبت دهد، و به سبب آن همه بانوان جهان را مورد سرزنش و مذمّت قرار دهد؟ در خطبه 27 نهج البلاغه از امام علی (ع)نقل شده است  که ایشان در دوران خلافتش، آنگاه که خلخالی از پای یک زن یهودی تحت ذمّه حکومت اسلامی، توسط دشمنان بیرون کشیده شد، مرگ را بهتر از شنیدن چنین خبری دانست.همچنین حضرت علی(ع) هنگامیکه شنید یک والی بر پیرزنی ظلم نموده است، اقدام به عزل والی ظالم نمود. آیا می­توان پذیرفت فردی که خبر درد و رنج زنی یهودی مسلک، به شدت در وجودش اثرگذار است، خطای زنی در واقعه جمل را به تمامی زنان نسبت دهد؟

مسلما پاسخ این سؤال منفی است. به دلیل اینکه تعالیم قرآنی در سراسر وجود حضرت امیر (ع) رخنه کرده و با گوشت و پوستش در هم آمیخته است. چنانکه گویی قرآن ناطق است. قرآن هم که از عزت بخشی به بانوان و احیاء حقوق از دست رفته آنان در طول اعصار جاهلیت سرشار است.

برخی به سخنان امام (ع) درباره زنان، اشکالاتی وارد نموده اند. از جمله اینکه جایگاه عایشه بدتر از جایگاه طلحه­الخیر و زبیر نبود، که در ابتدا با امام بیعت نمودند و سپس بیعت خود را شکستند. همچنین جایگاه عایشه از جایگاه معاویه و ابن عاص بدتر نبود، که جنگ صفین را راه انداختند و موجب قتل و عام مسلمین شدند. همین طور از جایگاه خوارج زشت تر نبود که سبب ایجاد تفرقه در میان سپاه اسلام گشته و کشته شدن افراد ناآگاه زیادی را فراهم نمودند. اگر سخنان علی(ع) در نهج البلاغه ناشی از کراهت عمل عایشه باشد، پس بایستی امام درباره مردان سخنانی بدتر از سخنانی که درباره زنان بیان نموده است، می فرمود. زیرا اعمالی که معاویه، ابن عاص،  سران خوارج، طلحة الخیر و زبیر مرتکب شدند، بسی بدتر از اعمال عایشه بود. امام علی(ع) از پشت حوادث جمل به زنان نگاه می کند

یکی از مواردی که سبب مظلومیت هرچه بیشتر امام علی(ع) در طول تاریخ بشریت گشته، طرح غیرمحقّقانه و غیرمتخصّصانه کلام ایشان در خصوص مسئله بانوان است. از آنجا که بانوان نیمی از جمعیت هر جامعه­ای را تشکیل می­دهند و به وجود آورنده نیمی دیگر هستند، لازم است با دقتی هر چه بیشتر، به بررسی مسائل مربوط به قشر بانوان، پرداخته شود.

– مغنیه، محمد جواد، فی ظلال نهج البلاغه، ط5، 1386ق، ج1، ص186. و جعفری، محمد تقی، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1361ش، ج5، صص260-256. و شوشتری، محمد تقی، بهج الصباغه، چ دوم، بنیاد نهج البلاغه، 1368ش، ج10، ص492.

– مغنیه، محمد جواد،  فی ظلال نهج البلاغه، ج 1، ص 374.

 

فهرست منابع

قرآن کریم، مترجم: الهی قمشه ای، مهدی، چ1،دانش، قم، 1384ش.

• ابن ابی الحدید، عزّالدین، شرح النهج­البلاغه، محمد ابو الفضل ابراهیم، منشورات مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، 1404ق.
• ابن ابى جمهور احسائى، عوالي اللآلي، سيد الشهداء (ع) قم، 1405 ق.
• ابن أسد الشيباني، أبو عبدالله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال، مسند احمد: (3|128)، موقع وزارة الأوقاف المصرية، بی تا.
• ابن الشریف، محمود، القرآن و دنیا المرأة، دار و مکتبة الهلال، بیروت، 1991 م.
• ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، بیروت، دارالکتب العلمیه، ط 1، 1410ق.
• ابن عبد الله بن باز، عبد العزیز، فضل تعدد الزوجات، ط1، دارالمنار- بالخرج، ریاض، 1411ق.
• ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ط3، داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1413ق.
• ابن هشام المعارفی أبی محمد عبدالملک، السیرة النبویة لإبن هشام، اللّحام، سعید محمد، دارالفکر، بیروت، 1421ق
• اسماعیل المقدم محمد احمد، عودت الحجاب القسم الثانی المرأه بین تکریم الاسلام و إهانه الجاهلیه، ط 5، دار الطیبه للنشر و توزیع، الریاض، 1427ق.
• الأشقر عمر سلیمان، الشریعه الالهیه لا قوانین الجاهلیه، ط 3، مکتبه دارالنفاسیه، الاردن- عمان، 1412ق.
• امیرعلی، تاریخ سیاسی و اجتماعی اسلام، رزاقّی ایرج و حیدرپور محمد مهدی، آستان قدس رضوی، مشهد، 1370ش.
• أنصارى القمىّ، محمّد على، ترجمه نهج البلاغه، نوين، تهران،1386ق.
• اوحدى، محمد رضا، 1001 داستان از زندگی علی (ع)، بی جا، بی تا.
• بلاذری، أحمد بن يحيى بن جابر، فتوح البلدان، الطبع مكتبة النهضة المصرية – القاهرة، بی تا، ج1،
• پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، تصحیح و تدوین: پیمانی، عبدالرسول، و شریعتی، محمد امین، چ2، خاتم الانبیاء، 1385ش.
• پور عزت، علی اصغر، مبانی دانش اداره دولت وحکومت، چ اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1387.
• تميمى­آمدى، عبدالواحد بن محمد، غرر الحكم و دررالكلم، دفتر تبليغات اسلامى، قم، 1366 ش، ج1.
• توفیق العطار، عبدالناصر، تعدد الزوجات من النواحی الدینیة و الاجتماعیة و القانونیة، مصر،1392ق.
• جعفری، محمد تقی، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1361ش. ج11.
• جلیلی، محمد رضا، جایگاه زن در اسلام و یهودیت، دیبا، تهران، 1383 ش.
• جمعی از خواهران طلبه، زن از دیدگاه ادیان و مکاتب، اعتماد، قم، 1379ش.
• جواد علي، المفصل فى تاريخ العرب قبل الإسلام ، دار الساقي، الطبعة الرابعة، 1422ق. جلد 8 ، وجلد10.
• جوادی آملی، عبدالله، زن در آئینه جلال و جمال، چ اول، رجاء، 1369.
• جوادی آملی، عبدالله، زن در آئینه جلال و جمال، چ19، اسراء، 1388ش.
• جوادي آملي، عبدالله، جمال المرأة وجلالها، ط1، دارالهادي، بيروت ـ لبنان، 1994م.
• حُر العاملي، مُحمّدْ بن الحسن، وسایل الشیعه، مؤسّسة آل البيتِ عليهم السلام لإحياء التُّراث، قم، 1409ق.س
• حسن طوسي، أبي جعفر محمد، التبيان في تفسير القرآن، تحقيق وتصحيح: قصير العاملي، أحمد حبيب، بی تا.
• حسيني، عبد الرزّاق محمّد بن محمّد بن أبو الفيض، الملقّب بمرتضى، الزَّبيدي، تاج العروس من جواهر القاموس، « 6/ 320» ، « حلق» بی جا، موقع الوراق، بی تا.
• حصین، احمد، لماذا هجوم علی تعدد الزوجات، ط 1، دارالضیاء، الریاض، 1410ق.
• خلیلی، محمد علی، زندگانی محمد(ص)، چ2، اقبال، بی جا، 2535شاهنشاهی.
• خویی، حبيب الله بن محمد هاشم، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، بتصحيحه و تهذيبه ابراهيم الميانجي، چ3، دارالعلم، ۱۳۸۶ق ،ج1.
• دشتی، محمد، نهج البلاغه، حبیب، قم، چ2، 1387ش.
• راوندى، قطب الدين، منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة، قم، 1405ق، ج3.
• رامیار، محمود، تاریخ قرآن، چ3، امیر کبیر، تهران،1385ش، ص261.
• رشید رضا محمد، ندا للجنس اللطیف( حقوق النساء فی الاسلام) تعلیق: الالبانی، محمد ناصر الدین، المکتب الاسلامی، بیروت، 1404ق.
• زرین کوب، عبدالحسین، بامداد اسلام (داستان آغاز اسلام و انتشار آن تا پایان دولت اموی) چ 6، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1369ش.
• سالاری، سامره، پایان نامه: بررسی فقهی حقوق زنان شوهردار در روابط زناشویی، دانشگاه یزد، دانشکده فقه و حقوق اسلامی، 1391، ص18.
• سبحاني، جعفر، الحديث النبوي بين الرواية والدراية، مؤسسة الاِمام الصادق (عليه السلام)، قم، 1419ق.
• سیوطي، جلال الدين، اللآلي المصنوعة في الأحاديث الموضوعة، : دار الكتب العليمة، بی­تا.
• شوشتری، محمد تقی، بهج الصباغه، چ دوم، بنیاد نهج البلاغه، 1368ش .
• صدوق، ابوجعفرمحمد بن علی بن بابویه القمی، الخصال، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، موسسة النشر الاسلامی ، قم، 1402ق.
• صدوق، ابوجعفرمحمد بن علی بن بابویه القمی، علل الشرایع، طبعه 2، منشورات مکتبة الحیدریه و مطبعتها، النجف، 1385ق.
• صدوق، ابوجعفرمحمد بن علی بن بابویه القمی، من لایحضره الفقیه، شرح علی الکبرغفاری، ط 1، نشرصدوق، تهران، ج3،1369ش.
• صديقی، عبدالحميد ، تفسير تاريخ، ترجمه: جواد صالحى، ص 120. بی تا.
• طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، طبع5، موسسة العلمی للمطبوعات، بیروت، 1982م.
• طباطبایی، محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: موسوی همدانی، محمد باقر، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، مرکز نشر رجاء، چاپ گلشن، تهران، 1363 ش.
• طباطبائی، محمد حسین، سنن النبی، چ2، مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجماعة المدرسين ، قم، 1416ق.
• طبری، محمد بن جرير محمد جریر، ترجمه تفسير طبري، بتصحيح و اهتمام حبيب يغمائي، توس، ۱۳۶۷ش.
• عرینی، محمد بن ناصر، المرأة بین تکریم الإسلام و دعاوی التحریر، ط2، ریاض، 1420ق.
• عیسی فر، احمد، زنان نامدار شیعه، عترت، تهران، 1381ش.
• غزالی،محمد، و طنطاوی، محمد، عمرهاشم، احمد، المراة فی الاسلام، مکتبه الاخبار الیوم الاسلامیه، ص87. بی تا.
• فروخ، عمر، تاریخ الادب العرب،  ط5، دارالعلم للملایین، بیروت، ج1، 1984م.
• فصلنامه تخصصی بانوان شیعه، اوحدی حائری، پروین دخت، و رجبعلی، کاظم حاجی، سال پنجم، شماره 17و شماره 23،چاپ اسوه، قم، مقاله جایگاه زنان در عصر امامت،  پائیز 1387.
• فضایی، یوسف، جامعه شناسی دینی جاهلیت قبل از اسلسام، ترجمه و تحلیلی از کتاب الاصنام ابن کلبی، چ اول، چاپ کبری. 1364ش.
• فهیم، مرتضی، چهره زن در آئینه قرآن و تاریخ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ 6، تهران 1374ش.
• قرائتى، محسن، تفسیر نور، چ 11، مرکز فرهنگی درسهای از قرآن، چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1383ش، ج1و  ،ج6.
• مجلسى، محمد باقر، بحارالأنوار، ط2، مؤسسة الوفاء، بيروت– لبنان، 1403ق.
• مجله تحلیلی مهرنامه، شماره 20، حامد ابوزید نصر، رساله حقوق زن در اسلام، 1391ش.
• محقق الحلي، أبوالقاسم نجم الدين جعفر بن الحسن، شرائع الاسلام في مسائل الحلال والحرام، تعليق: شيرازي سيد صادق، ج1، بی تا،
• محمودي، محمد باقر، نهج السعادة في مستدرك نهج البلاغة، مطبعة النعمان، النجف الاشرف ج 5. بی تا.
• مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج9، ص 344. بی تا.
• مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن دراسلام، چ9، شرکت افست«سهامی عام»، 1359ش.
• مغنیه، محمد جواد، فی ظلال القرآن، ط 5، بی جا، ج 2،  1386ق.
• مفيد، المقنعة، انتشارات كنگره جهانى شيخ مفيد، قم، 1413 ق.
• مکارم الشیرازی، ناصر، الامثل في تفسير كتابِ اللهِ المُنزَل، الموقع الرسمي للمؤلف، ج3 ، بی تا.
• مکارم شیرازی، ناصر، با همکاری جمعی از فضلا، تفسیر نمونه، چاپخانه مدرسه الامام امیر الموممنین، قم، 1366ش.
• میر جلیلی، علی محمد، امام علی (ع) و زمامداران، چ3، وثوق، قم، 1381ش.
• نمازي، علی، مستدرك سفينة البحار، ج4، مؤسّسة النشر الإسلامي لجماعة المدرّسين، قم، 1384ق.

منابع انگلیسی

69- The Encyclopaedia of Islam, new edition, Leiden, 1991, v.6 Chelhod , j, The Arab woman in customary low and practice,and, Tomiche, n, Al- mar,a, woman, in the Arab world,