مبانی نظری و پیشینه پژوهشی بررسی ارتباط آیات سوره -مباركه« نساء»

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری بررسی ارتباط آیات سوره -مباركه« نساء»» که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

فهرست محتوا

 

1-كليات

1-1- طرح مسئله و هدف تحقیق

1-2- ضرورت و اهمیت

1-3- پیشینه

1-4- فرضیه ها

1-5- روش

1-6- اصطلاحات

1-6-1- خط ارتباطی

1-6-2- شبکه ارتباطی

1-6-3- نقاط تلاقی

1-6-4- لفافه ها

جدول 1- بخش 2-1-1- تقسيم بندي دسته هاي اصلي و فرعي خط ارتباطي« توحيد و ساير ويژگيهاي خداوند»

جدول 2- بخش2-1-1- تقسيم بندي دسته هاي اصلي و فرعي خط ارتباطي« توحيدوساير ويژگيهاي خداوند»

نمودار بخش 2-1-1- نقاط تلاقي خطوط فرعي

2-1-1- بررسی خط ارتباطی اول« توحید و ساير ويژگيهاي خداوند»

2-1-1-1- اعتقاد توحيدي

2-1-1-2- ارائه دلايل و براهين توحيدي

2-1-1-2-1- رب و خالق

2-1-1-2-2- مالكيت مطلق الهي

2-1-1-3- ساير ويژگيهاي خداوند

جدول 1- بخش 2-1-2-تقسيم بندي دسته هاي اصلي و فرعي خط ارتباطي« احكام»

جدول  2- بخش  2-1-1-تقسيم بندي دسته هاي اصلي و فرعي خط ارتباطي «احكام»

نمودار بخش 2-1-1- نقاط تلاقي خطوط فرعي

2-1-2- بررسی خط ارتباطی دوم «احکام»

2-1-2-1- احكام شرعی

2- حدود زنا

3- ارث

4- كفالت ايتام

5- نماز

6- طهارت(تيمم)

7- كفاره قتل خطا

8- جهاد

9- معاملات و مبادلات

10- شهادت و گواهي

11- نحوه رابطه با كافران

12- حفظ جان مردم

2-1-2-1-1- احکام نکاح

2-1-2-1-1-1- ازدواج

2-1-2-1-1-2- مهریه

2-1-2-1-1-3- سرپرستی در نظام خانواده

2-1-2-1-1-4-  نشوز زنان

2-1-2-1-1-5- نشوز مردان

2-1-2-1-1-6- طلاق

2-1-2-1-2- حدود زنا

2-1-2-1-2-1- حد زناي محصنه

2-1-2-1-2-2- حد زناي غيرمحصنه

2-1-2-1-2-3- حد زناي كنيزان

2-1-2-1-3- ارث

2-1-2-1-3-1- تشريع قانون ارث و تاكيد بر آن

2-1-2-1-3-2- اجراي حكم ارث بعد ازانجام وصيت واداي دين ميت

2-1-2-1-3-3- حكم ارث فرزندان

2-1-2-1-3-4- حكم ارث پدر و مادر

2-1-2-1-3-5- ارث بردن زن و شوهر از يكديگر

2-1-2-1-3-6- ارث برادران و خوهران

2-1-2-1-3-7- ارث بردن برادران و خوهران مادري

2-1-2-1-3-8- ارث برادران و خوهران پدري يا پدري و مادري

2-1-2-1-4- كفالت ايتام

2-1-2-1-5- نماز

2-1-2-1-6- تيمم

2-1-2-1-7-كفاره قتل خطا

2-1-2-1-8- جهاد

2-1-2-1-9- معاملات و مبادلات

2-1-2-1-10- شهادت و گواهي

2-1-2-1-11- نحوه رابطه با كافران

2-1-2-1-12- حفظ جان مردم

2-1-2-2- احكام اخلاقي

جدول   1     بخش 2-1-3 ؛   تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی  مخالفان حق

جدول    2    بخش 2-1-5 ؛  تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی  مخالفان حق

نمودار بخش2-1 –   5  ؛  نقاط تلاقی خطوط فرعی

2-1-3- بررسي خط ارتباطی سوم؛ مخالفان حق (كافران، منافقان، مشركان)

2-1-3-1- ويژگيهاي مخالفان حق

2-1-3-2- نحوه برخورد با مخالفان حق

2-1-3-2-1- نحوه برخورد رسول (ص) با مخالفان حق

2-1-3-2-2- نحوه برخورد مومنان با مخالفان حق

2-1-3-3- پيامد اعمال

2-1-3-3-1- دنيوي

2-1-3-3-2- اخروي

جدول  1بخش 2-1-4-  تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی اهل كتاب

جدول  2 بخش 2-1-4-  تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی اهل كتاب

نمودار بخش 2-1-4- نقاط تلاقي خطوط فرعي

2-1-4- بررسی خط ارتباطی چهارم« اهل کتاب»

2-1-4-1- ويژگيها و اعمال اهل كتاب

2-1-4-1-1- ويژگيها و اعمال يهوديان

2-1-4-1-2- ويژگيها و اعمال مسيحيان

2-1-4-1-3- ويژگيها واعمال مومنان اهل كتاب

2-1-4-2- پيامد اعمال اهل كتاب

2-1-4-2- 1- دنيوي

2-1-4-2- 2-اخروي

جدول 1بخش 2-1-5؛  تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی   قوانین تکوینی

جدول 2بخش2-1-5: تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی « قوانین تکوینی »

نمودار بخش2-1-5؛  نقاط تلاقی خطوط فرعی

2-1-5- بررسی خط ارتباطی پنجم «قوانین تکوینی»

2-1-5-1- پيامد اعمال

2-1-5-1-1- مومنان

2-1-5-1-2- مخالفان حق

2-1-5-2- بودن خير كثير در بسياري از امور ناخوشايند

2-1-5-3- ضابطه مندي مشيت الهي

2-1-5-3-1- ضابطه مندی مشیت الهی در بخشش  گناهان

2-1-5-3-2- ضابطه مندي مشيت الهي در تزکیه انسانها

2-1-5-4- بي فايده بودن فرار از مرگ

2-1-5-5-كردار انسان ها علت بديهايي كه به وي مي رسد و رسيدن همه نيكيها از طرف خداوند

2-1-5-6- شريك بودن امر كننده به اعمال نيك يا بد، در عواقب عمل

2-1-5-8- وجود داشتن همه عزت ها تنها در نزدخداوند

2-1-5-9- استبدال

2-1-5-10- عدم موفقيت كافران براي تسلط بر مومنان حقيقي

2-1-5-11- موجود بودن همه پاداش ها تنها در نزد خداوند

جدول  1بخش 2-1-6- ؛ تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی (  نبوت )

جدول  2 بخش  2-1-1: تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی (  نبوت)

نموداربخش 2-1-1: نقاط تلاقی خطوط فرعی

2-1-6-بررسي خط ارتباطي ششم « نبوت»

2-1-6-1- وظايف انبياء در برابر مردم

2-1-6-2- وظايف مردم در برابر انبياء

2-1-6-3- مصاديق انبياء

2-1-6-3-1- حضرت عيسي(ع)

2- 1-6-3-2-حضرت موسي(ع)

2-1-6-3-3- حضرت ابراهيم(ع)

2-1-6-3-4- يازده پيامبر ديگر

2-1-6-3-5- حضرت رسول(ص)

2-1-6-3-5-1- وظايف رسول (ص) در برابر مردم

2-1-6-3-5-1-1- در يافت و ابلاغ وحي الهي

2-1-6-3-5-1-2- انذار و تبشير

2-1-6-3-5-1-3- بيان احكام

2-1-6-3-5-1-4- قضاوت

2-1-6-3-5-1-5- تشويق به انجام وظايف

2-1-6-3-5-2- وظايف مردم در برابر رسول(ص)

2-1-6-3-5-2- 1- ايمان به رسول(ص)

2-1-6-3-5-2- 2- اطاعت از رسول (ص)و تسليم فرمان ايشان بودن

2-1-6-3-5-2-3- ايمان به قرآن كريم و تدبر در آن

جدول  1بخش 2-1-7 : تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی  قيامت

جدول 2  بخش  2-1-7 : تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی  قيامت

نموداربخش 2-1-1: نقاط تلاقی خطوط فرعی

2-1-7- بررسی خط ارتباطی هفتم؛ « قيامت»

2-1-7-1- فلسفه قيامت

2-1-7-2- ويژگي قيامت

2-1-7-3- شاهدان قيامت

2-1-7-4- وصف حال گناهكاران در قيامت

2-1-7-5-حسابرسي اعمال

2-1-7-5-1- مباني حسابرسي اعمال

2-1-7-5-2- پيامد اعمال

2-1-7-5-2-1- پيامد اعمال مومنان

2-1-7-5-2-2- پيامد اعمال مخالفان حق (منافقان، كافران، مشركان، كافران اهل كتاب)

جدول1 بخش 2-1 – 8  :تقسیم بندی دسته های اصلی فرعی خط ارتباطی « مومنان»

جدول2  بخش 2-1-8 :تقسیم بندی دسته های اصلی فرعی خط ارتباطی « مومنان»

نموداربخش 2- 1- 8-؛  نقاط تلاقي خطوط فرعي

2-1-8- بررسی خط ارتباطی هشتم«مؤمنان»

2-1-8-1- ويژگيهاي مومنان

2-1-8-2- پيامد اعمال

جدول1 بخش 2-1-9 :تقسیم بندی دسته های اصلی فرعی خط ارتباطی  جهاد و هجرت

جدول2 بخش 2-1-9 :تقسیم بندی دسته های اصلی فرعی خط ارتباطی  جهاد و هجرت

نموداربخش 2-1-9 ؛  نقاط تلاقي خطوط فرعي

2-1-9- بررسی خط ارتباطی نهم«جهاد و هجرت»

2-1-9-1- تشريع جهاد

2-1-9-2- اهداف جهاد

2-1-9-2-1- از بين بردن مظاهر ظلم و ستم

2-1-9-2-2- نجات ستم ديدگان

2-1-9-2-3- بهره مندي از اجر عظيم

2-1-9-3- مومنان سست ايمان و جهاد

2-1-9-3-1- اعتراض برفرمان جهاد

2-1-9-3-2- داشتن انگيزه هاي مادي براي جهاد

2-1-9-3-3- پندارهاي باطل در مورد علت پيروزيها و شكست ها

2-1-9-3-4- پخش شايعات

2-1-9-4- هجرت

2-1-9-4- 1- اهميت هجرت در اسلام

2-1-9-4- 2- بركات هجرت در راه خدا

جدول1بخش 2-2: شبکه ارتباطی

نموداربخش2-2: نقاط تلاقی خطوط

2-2-بررسي ارتباط شبكه اي خطوط

2-2-1- نحوه اتصال خط ارتباطي احكام با خط ارتباطي توحيد و قوانين تكويني

2-2-2- نحوه اتصال خط ارتباطي احكام و توحيد باخط ارتباطي مخالفان حق و قوانين تكويني

2-2-3- نحوه اتصال خط ارتباطي مخالفان حق و توحيد با خط قيامت و نبوت

2-2-4- نحوه اتصال خط ارتباطي اهل كتاب باتوحيد و نبوت و قوانين تكويني

2-2-5- نحوه اتصال خط اهل كتاب با خط قيامت و خط قوانين تكويني

2-2-6- نحوه اتصال خط احكام و خط نبوت با خط مومنان وخط مخالفان حق و خط قوانين تكويني

2-2-7- نحوه اتصال خط جهاد و خط قوانين تكويني با خط مومنان و خط مخالفان حق

2-2-8- نحوه اتصال خط مخالفان حق و خط جهاد باخط توحيد و خط نبوت و خط قوانين تكويني

2-2-9- نحوه اتصال خط قوانين تكويني و خط توحيد با خط مومنان و خط مخالفان حق

2-2-10- نحوه اتصال خط مومنان و خط توحيد و خط قوانين تكويني با خط مخالفان حق و خط جهاد

2-2-11- نحوه اتصال خط احكام وخط توحيد با خط مومنان و خط جهاد و خط قوانين تكويني

2-2-12- نحوه اتصال خط توحيد وخط مومنان و خط مخالفان حق با خط قيامت

2-2-13- نحوه اتصال خط مومنان وخط جهاد با خط توحيد و خط قيامت و خط قوانين تكويني

2-2-14- نحوه اتصال خط جهاد و خط قوانين تكويني و خط مومنان با خط توحيد وخط  نبوت و خط مخالفان حق

2-2-15- نحوه اتصال خط احكام وخط مخالفان حق وخط نبوت با خط مومنان و خط جهاد وخط قوانين تكويني

2-2-16- نحوه اتصال خط نبوت و خط مخالفان حق با خط  توحيد وخط قوانين تكويني

2-2-17- نحوه اتصال خط مومنان وخط مخالفان حق و خط توحيد با خط قيامت و خط قوانين تكويني

2-2-18- نحوه اتصال خط قوانين تكويني با خط توحيد و خط مخالفان حق

2-2-19- نحوه اتصال خط توحيد با خط مخالفان حق

2-2-20- نحوه اتصال خط مخالفان حق با خط قيامت

2-2-21- نحوه اتصال خط مومنان وخط قيامت وخط اهل كتاب با خط توحيد وخط قوانين تكويني

2-2-22- نحوه اتصال خط مومنان با خط توحيد

2-2-23- نحوه اتصال خط نبوت وخط احكام وخط توحيد با خط قوانين تكويني و خط مومنان

2-2-24- نحوه اتصال خط توحيد با خط قوانين تكويني

2-2-25- نحوه اتصال خط مومنان وخط احكام با خط توحيد و خط مخالفان حق

2-2-26- نحوه اتصال خط مخالفان حق وخط نبوت وخط توحيد وخط قيامت با خط مومنان وخط قوانين تكويني

2-2-27- نحوه اتصال خط جهاد و خط مخالفان حق و خط قيامت با خط  قوانين تكويني وخط مومنان وخط توحيد

2-2-28- نحوه اتصال خط توحيد و خط مومنان با خط احكام

2-2-29- نحوه اتصال خط مخالفان حق وخط اهل كتاب با خط  نبوت وخط قوانين تكويني و خط توحيد

2-2-30- نحوه اتصال خط اهل كتاب با خط نبوت و خط قيامت

2-2-31- نحوه اتصال خط اهل كتاب وخط قيامت با خط توحيد وخط احكام

2-2-32- نحوه اتصال خط نبوت و خط احكام و خط توحيد با خط قوانين تكويني و خط مومنان

نتیجه گیری

منابع و مأخذ

 

-1- طرح مسئله و هدف تحقیق

از آنجا که مسئله ارتباط آیات بين سوره هاي قرآن كريم از زمان هاي دور موافقان و مخالفانی داشته است و هر کدام از ايشان دلایلی برای اثبات نظر خود ارائه کرده اند، لذا در این راستا می توان سؤلات زیر را مطرح کرد؛

• آیا بین آیات سوره نساء ارتباطی تنگاتنگ وجود دارد؟
• آیا سوره نساء اهداف مشخصی را دنبال مي كند؟ و می توان این اهداف را از رهگذر بررسی ارتباط آیات این سوره شناسایی کرد؟

پاسخگویی به این گونه سؤالات و جستجوی آن از رهگذر اثبات فرضیه های مربوطه، هدف این تحقیق به شمار می رود.

1-2- ضرورت و اهمیت

شأن یک متن که با علم الهی نازل شده و در اختیار بشر قرار گرفته است اقتضاء دارد آکنده از ارتباط و انسجام حکیمانه باشد و این گونه تحقیقات هریک گامی کوچک برای به تصویر کشیدن این حقیقت بزرگ می باشد.

1-3- پیشینه

به طور کلی مسئله‌ي تناسب آیات و سور در قرآن کریم و لزوم و يا عدم لزوم ارتباط از ديرباز مورد اختلاف بوده است؛ عدّه‌اي همچون شوكاني منكر وجود اين ارتباط هستند؛آلوسي ارتباط هر آيه را با ما قبل در جايي لازم مي‌داند كه بر ما قبل آن عطف شده باشد؛ علّامه‌ي طباطبايي نيز موجب ارتباط را تنها در سوره‌هايي مي‌داند كه يكباره نازل شده‌اند و يا در آياتي كه پيوستگي آنها روشن است. در کتاب روش شناسی تفسیر نیز در این رابطه آمده است که تحقق سیاق آیات منوط به دو شرط می باشد؛ 1- ارتباط صدوری یا پیوستگی در نزول، 2- ارتباط موضوعی.

به هرحال تردیدی نیست که خداوند حكيم و خبير پيش از وقوع حوادث مختلف از آنها آگاهي داشته است و طبعاً قرآن در علم الهی مجموعه‌اي به هم پيوسته و واحد بوده است و نزول تدريجي آن بر اساس حكمت‌هايي صورت گرفته است: (وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَي النَّاسِ عَلي مُكْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِيلاً) بنابراين نبايد تدريجي بودن نزول قرآن موجب شود كه اين پيوستگي مورد غفلت قرار گيرد، از طرف دیگر این مفسران ميان وجود ارتباط با آگاهي از ارتباط، تفاوتي قايل نشده اند.

«نخستین کسی که در مورد وجه تناسب آیات به ظاهر غیر مرتبط و نیز مناسبت میان سـوره­های قرآن به بحث جدی پرداخته است، «ابوبکر نیشابوری» (324 م) است که در بغداد به این بحث می­پرداخته و عالمان بغداد را به خاطر نا­ آگاهی از این علم سرزنش می­کـرده است. پس از وی بسیاری از مفسران به اختصار یا تفصیل در این موضوع سخن رانـده اند از قبیل:

1- «ثعلبی» (427 م) در «الکشف والبیان عن تفسیر القرآن»

2- «طبرسی» (548 م) در «مجمع البیان»

3- «فخررازی» ( 606 م) در «مفاتیح الغیب»

4- «احمد بن زبیر» (708 م) در «البرهان فی مناسبة ترتیب سور القرآن»

5- «ابوحیان» (745 م) در «البحر المحیط»

6- «بقاعی» ( 885 م) در «نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور»

7- «عمادی» (982 م) در «ارشاد العقل السلیم الی مزایا الکتاب الکریم»

8- «سیوطی» (911م ) در «تناسق الدرر فی تناسب السور»

در سده­های اخیر نیز شماری از مفسران به این بحث همت گماشته، حتی برخی از آن ها در تفسيرشان، محور کار خود را همبستگی آیات و سور قرار داده اند که در این میان می توان به «آلوســی، سید قطب، علّامه طباطبایی، حجازی، شلتوت، مراغی، زحیلی و سعيد حوّی» اشاره نمود.

منابعی که به صورت کلی بر روی ارتباط آیات سوره­ها کار کرده­اند به سه دسته­ی کتاب، پایان­نامه و مقاله، تقسيم مي­شوند كه به عنوان نمونه، به برخي از آن­ها، اشاره می­گردد.

شوکانی محمد بن على، فتح القدير، چاپ اول، دار ابن كثير- دارالكلم الطيب، دمشق- بيروت،1414 ق‏، ج 1، صص72-73

آلوسی، سيد محمود، روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، دارالكتب العلميه‏، بیروت، 1415 ق، ج 18، ص 218

طباطبایی، محمدحسين، الميزان فى تفسير القرآن، چاپ پنجم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم‏، ‏1417ق.ج 6، ص 105

رجبی، محمود، روش شناسی تفسیر قرآن،  انتشارات سمت، تهران، 1379ش، ص 128

اسراء/ 106

همامی ، عباس، چهره زيباي قرآن، چاپ اول، انتشارات بصائر، اصفهان، 1375، ص 11

همان، ص 10

 

فهرست منابع

قرآن كريم

– نهج البلاغه

1- آلوسى، سيدمحمود، روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، دارالكتب العلميه‏،بیروت، 1415 ق.

2- ابن شهر آشوب، رشید الدین، المناقب، انتشارات علامه، قم، 1379.

3- ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، به تحقیق احمد عبدالله قرش رسلان، انتشارات دکتر حسن عباس زکی، قاهره، 1419ق.

4-  ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، چاپ سوم، نشر دار صادر، بيروت، 1414 ق.

5-  اندلسى ابوحيان محمد بن يوسف‏، البحر المحيط فى التفسير، تحقيق صدقي محمد   جميل، دارالفكر، بيروت‏، 1420 ق.

6- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بنیاد بعثت،تهران، 1416 ق.

7- برومند، محمدحسين، نقد و بررسي روش­هاي تبيين حقانيت قرآن، چاپ اول، عرش انديشه، قم، 1384.

8- بلاغی نجفي، محمد جواد، آلاء الرحمن في تفسير القرآن،  انتشارات بنياد بعثت، قم، 1420ق.

 

9- جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، انتشارات هجرت.

10- حسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمد باقر محمودی، چاپ اول، انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران، 1411 ق.

• حلی، تقی الدین ابو محمد حسن بن علی بن داود، رجال ابن داود، انتشارات دانشگاه تهران، 1383.
• حلی، احمد بن محمد بن فهد، عده الداعی و نجاح الساعی، چاپ اول، انتشارات دار الکتاب الاسلامی،1407ق.
• حقی، بروسوي اسماعيل، روح البيان، انتشارات دار الفكر، بيروت.
• دیلمی، حسن بن ابی الحسن، ارشاد القلوب الی الصواب، چاپ اول، انتشارات شریف رضی،1412ق.
• راغب اصفهانى، حسين بن محمد، المفردات في غريب القرآن، تحقيق صفوان عدنان داودى، چاپ اول، نشردارالعلم- الدار الشامية، دمشق- بيروت‏، 1412ق.
• رجبی، محمود، روش شناسی تفسیر قرآن،  انتشارات سمت، تهران، 1379ش.
• زمخشرى، محمود، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل‏، چاپ سوم‏، نشر دارالكتاب العربي، بيروت، 1407 ق‏.
• سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی، 1404ق.
• شبر، عبدالله، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، چاپ اول، مکتبه الالفین، کویت، 1407ق.
• شیخ صدوق ، عيون أخبار الرضا عليه السلام، ‏چاپ اول، نشر جهان، تهران، 1378 ق.
• همو، معانی الاخبار، چاپ اول، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1403ق.
• همو، من لا يحضره الفقيه، چاپ دوم، انتشارات اسلامي ‏جامعه مدرسين حوزه علمیه قم، قم، 1404 ق‏.
• شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الاختصاص، چاپ اول، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم، 1413.
• طباطبايى، سيد محمدحسين، الميزان فى تفسير القرآن، چاپ پنجم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم‏، قم، ‏1417ق.
• طبرسى، فضل بن حسن، مجمع­البيان فى تفسير القرآن، چاپ سوم، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372.
• همو، جوامع الجامع، انتشارات بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، مشهد، 1377ش.
• طوسي، محمد بن حسن، التبيان، انتشارات دار احياء التراث العربي، بيروت.
• عروسى حويزى، عبدعلى بن جمعه، تفسير نورالثقلين، تحقيق سيد هاشم رسولى محلاتى، چاپ چهارم‏، انتشارات اسماعيليان، قم، 1415ق.
• علامه مجلسى، بحار الأنوار، چاپ مكرر، نشر اسلاميه، تهران، بي­تا.
• عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب­التفسیر، چاپخانه علمیه، تهران، 1380ق.
• فیض الاسلام، علی نقی، ترجمه وشرح نهج البلاغه، چاپ پنجم، انتشارات فقیه، تهران، 1379.
• فيض كاشانى، ملا محسن، تفسيرالصافي، چاپ دوم، انتشارات صدر، تهران، 1415ق.
• قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، چاپ ششم‏، نشر دارالكتب الإسلامية، تهران‏، 1371.
• همو، احسن الحديث، انتشارات بنياد بعثت، تهران، 1377ش.
• قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، چاپ دوم، انتشارات بحرالعلوم، قزوین، 1380.
• قمى، على بن ابراهيم،‏ تفسيرالقمي، چاپ چهارم، دارالكتاب‏، قم، 1367.
• قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا،  تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب‏، تحقيق حسين درگاهى، چاپ اول، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى، تهران‏،1368.
• کشی، ابوعمرو محمد بن عمر بن عبدالعزیز، رجال الکشی، تحقیق حسن مصطفوی، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348.
• گنابادی، سلطان محمد، بیان السعاده فی مقامات العباده،چاپ دوم، مؤسسه الاسلام الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1408ق.
• مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، چاپ اول‏، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 ش.
• همو، پیام قرآن، چاپ هشتم، دارالکتب الاسلامه، تهران، 1381.
• همامي، عباس، چهره زيباي قرآن، چاپ اول، انتشارات بصائر، اصفهان، 1375.

ج) جزوات

1- برومند، محمدحسين، مباحث درسي ، دانشگاه آيت الله حايري، سال تحصيلي 91-90

د) نرم افزارها

1- جامع تفاسير نور2، مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى.

2- جامع فقه اهل‏البيت عليهم‏السلام، مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى.‏

3- گنجينه روايات نور، مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى.

ه)سایت ها

1- www. hawazah.net

2- www.islomquest.net

3-www.mysavior.ir

4-www.quran-p.com

5- www.tebyan.net

6- www.wikipendia.org