مبانی نظری و پیشینه پژوهشی بررسی فقهی حریم‌خصوصی با تأکید بر دیدگاه امام‌خمینی

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری بررسی فقهی حریم‌خصوصی با تأکید بر دیدگاه امام‌خمینی » که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

فهرست محتوا

فصل اول:

تحلیل و تبیین مفهوم حریم‌خصوصی، مبانی، مشروعیت و ابعاد و تهدیدات آن

مبحث نخست: تحلیل مفهوم، ضرورت و تاریخچه‌ی حریم‌خصوصی..

گفتار اوّل: مفهوم حریم‌خصوصی..

بند نخست: مفهوم لغوی حریم‌خصوصی..

بند دوم: مفهوم حقوقی حریم‌خصوصی (در آراء و دیدگاه‌های حقوق‌دانان و دکترین حقوقی)..

بند سوّم: مفهوم حریم‌خصوصی در روان‌شناسی اجتماعی..

بند چهارم: مفهوم حریم‌خصوصی در فقه اسلامی..

بند پنجم: معیارهای شناسایی مصادیق حریم‌خصوصی..

بند ششم: حوزه‌های خصوصی و عمومی..

بند هفتم: مقتضای اصل در حوزه‌های خصوصی و عمومی..

بند هشتم: نسبیّت حریم‌خصوصی..

بند نهم: مصادیق خارج از مفهوم حریم‌خصوصی..

گفتار دوم: ضرورت وجود حوزه‌ی خصوصی و حمایت از آن..

گفتار سوّم: تاریخچه‌ی پیدایش نظریه‌ی حریم‌خصوصی و حمایت از آن..

مبحث دوم: تبیین مبانی مشروعیت حریم‌خصوصی..

گفتار اول: حریم‌خصوصی به عنوان یکی از حقوق «فطری» و «طبیعی»..

گفتار دوم: حریم‌خصوصی به عنوان یکی از مصادیق حفظ «کرامت ذاتی انسان»

گفتار سوّم: حریم‌خصوصی به عنوان یکی از حقوق مورد حمایت آموزه‌های «اخلاقی»

گفتار چهارم: حریم‌خصوصی به عنوان یکی از حقوق مورد حمایت آموزه‌های «دینی»

گفتار پنجم: حریم‌خصوصی به عنوان یکی از مصادیق «حقوق‌بشر»..

گفتار ششم: حریم‌خصوصی به عنوان یک «حق اساسی»..

گفتار هفتم: حریم‌خصوصی به عنوان یکی از انگیزه‌های ایجاد «قرارداد اجتماعی»

گفتار هشتم: حریم‌خصوصی به عنوان عامل حفظ «استقلال و آزادی فردی»..

گفتار نهم: حریم‌خصوصی به عنوان یک انگیزه جهت حفظ «منزلت و حیثیت افراد»

گفتار دهم: حریم‌خصوصی به عنوان یکی از مقوله‌های مهم «امنیّت»..

مبحث سوم: ابعاد حریم‌خصوصی..

گفتار اوّل: حریم‌خصوصی معنوی..

بند نخست: حریم‌خصوصی روانی..

بند دوّم: حریم‌خصوصی ژنتیکی..

بند سوم: حریم‌خصوصی هویت..

بند چهارم: حریم‌خصوصی اطلاعاتی..

گفتار دوّم: حریم‌خصوصی مادی..

بند نخست: حریم‌خصوصی در عرصه‌ی عمومی..

بند دوّم: حریم‌خصوصی ارتباطی..

بند سوّم: حریم‌خصوصی بدنی..

بند چهارم: حریم‌خصوصی اموال..

بند پنجم: حریم‌خصوصی منزل..

مبحث چهارم: شناسایی تهدیدات حریم‌خصوصی (به عنوان ناقضان حق بر حریم‌خصوصی)

بند نخست: دولت و سازمان‌های وابسته..

بند دوّم: مؤسسات و نهادهای خصوصی..

بند سوّم: مصالح اجتماعی (یا مصالح عامّه)..

بند چهارم: مصالح و منافع حوزه‌ی عمومی غیردولتی..

بند پنجم: اشخاص حقیقی..

فصل دوّم:..

شناسایی و حمایت از حریم‌خصوصی در فقه اسلامی و دیدگاه حضرت امام‌خمینی

مبحث نخست: لزوم حمایت از حریم‌خصوصی در اسلام..

مبحث دوّم: مبانی اهتمام اسلام به حریم‌خصوصی

گفتار اوّل: اصل حرمت تجسّس و تحسّس..

گفتار دوّم: تأکید بر ارزش‌های مرتبط با خلوت..

بند نخست: ممنوعیت تفتیش..

بند دوم: ممنوعیت سوءظنّ..

بند سوّم: ممنوعیت غیبت..

بند چهارم: منوعیت نمیمه..

بند پنجم: ممنوعیت خیانت در امانت..

بند ششم: ممنوعیت افشای اسرار..

بند هفتم: ممنوعیت استراق‌سمع و بصر..

بند هشتم: ممنوعیت آزار و اذیّت و ناسزاگویی به دیگران..

بند نهم: ممنوعیت تمسخر..

بند دهم: ممنوعیت شایعه‌پراکنی..

بند یازدهم: ممنوعیت قذف و تهمت‌زنی..

گفتار سوّم: قاعده‌ی سلطه..

گفتار چهارم: لزوم حسن روابط میان حاکمیت و شهروندان..

گفتار پنجم: اهتمام اسلام به بسط ارزش‌های اخلاقی..

مبحث سوّم: رابطه‌ی حریم‌خصوصی با نهاد حسبه..

مبحث چهارم: دلایل اهتمام اسلام به حوزه‌ی عمومی غیردولتی..

گفتار اوّل: نفی استبداد و انباشت قدرت..

گفتار دوّم: تأکید بر تعاون اجتماعی..

گفتار سوّم: اصل شورا و رایزنی..

گفتار چهارم: پیگیری و اجرای ارزش‌های اسلامی..

گفتار پنجم: تأکید بر صدق و حقّانیت..

گفتار ششم: سیره‌ی عملی پیامبر9.

گفتار هفتم: قاعده‌ی سلطه و اصل عدم‌ولایت..

مبحث پنجم: حریم‌خصوصی در آراء حضرت امام‌خمینی(ره) و تحلیل فرمان هشت ماده‌ای ایشان

گفتار اوّل: جایگاه حریم‌خصوصی شهروندان از منظر امام‌خمینی (ره)..

گفتار دوم: تحلیل فرمان هشت ماده‌ای حضرت امام وحریم‌خصوصی شهروندان

 

تحلیل و تبیین مفهوم حریم‌خصوصی، مبانی، مشروعیت و ابعاد و تهدیدات آن

مبحث نخست: تحلیل مفهوم، ضرورت و تاریخچه‌ی حریم‌خصوصی

در این مبحث به بررسی و تحلیل مفهوم حریم‌خصوصی از دیدگاه لغویون و از منظر فقها و حقوقدانان اسلامی از یک‌سو و تبیین معیارهای شناسایی مصادیق حریم‌خصوصی و مصادیق خارج از مفهوم حریم‌خصوصی از سوی دیگر خواهیم پرداخت و نیز به تناسب بحث به تاریخچه‌ی اجمالی آن اشاره خواهیم کرد:

گفتار اوّل: مفهوم حریم‌خصوصی

بند نخست: مفهوم لغوی حریم‌خصوصی

«حریم» در لغت وزن فعیل از ریشه‌ی «حرم»، فعیل به معنا مفعول، به معنای محدوده، بازداشته شده، گرداگرد، دوروبر و اطراف است؛ درواقع، حریم در لغت به محدوده‌ای از اشیاء اطلاق می‌شود که در راستای صیانت از حقوق و بهره‌برداری از آن لازم و ضروری است و نیز هر امر ممنوعی است که هتک آن جایز نباشد.به معنی آنچه حرام شده و مس آن جایز نباشد؛و نیز به معنی پیرامون و گرداگرد خانه و عمارت، مکانی که حمایت و دفاع از آن واجب باشد. برخی از حقوق‌دانان معتقدند چون حریم از حرمت و به معنی منع است، در نتیجه تعرّض دیگران به صاحب حریم، ممنوع می‌باشد. حریم، در فقه و حقوق عبارت است از محدوده‌ای است پیرامون ملک از قبیل چاه، زمین، راه که تملک آن شرعاً و قانوناً برای کسی جایز نیست.

«خصوصی» مقابل عمومی و در لغت به معنای مخصوص فرد یا عدّه‌ی معینی، اختصاص، ویژه‌ی شخصی، محرمانه، غیرعلنی و صمیمی آمده است؛ و فرد و مربوط به شخص هم معنا شده است.خصوصی چیزی است که انسان می‌خواهد مخفی و غیرقابل دسترس دیگران بماند، یا آنچه تصمیم‌گیری درباره‌ی آن مستقلاً به عهده‌ی خود انسان است. با ضابطه‌ی اوّل، اطلاع و نظارت غیر منتفی می‌شود و با ضابطه‌ی دوم، ولایت و سرپرستی دیگران سلب می‌شود. بنابراین، حریم‌خصوصی را از لحاظ لغوی می‌توان مترادف «خلوتگاه» به معنی مکانی دانست که فرد در آن آرامش دارد و بیگانگان در آن دخالت ندارند.

با آنکه عبارت « حریم‌خصوصی» در زبان محاوره و نیز مباحث فلسفی، سیاسی و حقوقی مکرّر استعمال می‌شود، ولی هنوز تعریف متقن و مشخّصی از آن ارائه نشده است. با این حال حریم‌خصوصی حداقل به دو معنا قابل تصور بوده و به کار می‌رود. در معنای اوّل این اصطلاح به مفهوم حوزه‌ای خصوصی و تعرّض‌ناپذیر از حیات فردی انسان است. در این مفهوم این اصطلاح، معادل عبارت انگلیسی Private Domain می‌باشد. امّا در معنای دوم، ناظر به حق حریم‌خصوصی است نه خود آن؛ این اصطلاح به معنای حق افراد در مصون از تعرّض بودن حریم‌خصوصی به مفهوم اوّل می‌باشد و می‌توان آن را حق بهره‌مندی از حریم‌خصوصی نیز نامید. حریم‌خصوصی، بیشتر در همین معنای اخیر بکار می‌رود. در این مفهوم، حریم‌خصوصی معادل عبارت Privacy Right یا عبارت The Right to Privacy در زبان انگلیسی می‌باشد. با همین توضیح مختصر، مفهوم حوزه‌ی خصوصی با حریم‌خصوصی تفکیک می‌یابد؛ چون «حریم» که از ریشه‌ی حرمت می‌باشد، مفهوم و مضمون حق، در ضمن آن نهفته است. به عبارت دیگر، حوزه‌ی خصوصی، محدوده‌ای از حیات فردی یا اطلاعات مربوط به چنین محدوده‌ای می‌باشد که اصولاً و صرف‌نظر از هر گونه استثنای قانونی، نوع بشر انتظار دارد که از دسترسی سایرین به دور باقی مانده و بدون رضایت او برای دیگران مکشوف نگردد. امّا حریم‌خصوصی، عبارت است از حق اوّلیه‌ی افراد در مصون‌ماندن حوزه‌ی خصوصی ایشان از هر گونه مداخله و تعرّض فاقدِ مجوز قانونی و همچنین منع دیگران از وقوف بر اطلاعات این حوزه که مراد ما در این تحقیق – بعد از تفکیک حوزه‌ی خصوصی از حوزه‌ی عمومی – حمایت از حریم‌خصوصی می‌باشد که مفهوماً معادل «حق بر خلوت» است که ارتباط تنگاتنگی با حفظ کرامت، حیثیّت، شخصیّت، توسعه ارتباطات شخصی، خودمختاری و استقلال فردی، توسعه‌ی الفت و صمیمیّت بین افراد و دیگر ارزش‌های مهم بشری دارد.

. انصاری، مسعود و طاهری، محمّدعلی؛ دانشنامه حقوق‌خصوصی، ج 2، تهران، انتشارات محراب فکر، 1384، ص 824.

. فیّومی، احمدبن‌مقری، المصباح‌المنیر فی غریب الشرح‌الکبیر للرافعی، ج2، قم، منشورات دارالرضی، بی‌تا، ص 133.

. سعدی، ابوجیب، القاموس‌الفقهی لغة و اصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، 1408 ق، الطبعة‌الثانیة، ص 86.

. عمید، حسن؛ فرهنگ فارسی عمید، ج 1، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1363، ذیل واژه.

. بهشتی، محمّد؛ فرهنگ صبا، تهران، انتشارات صبا، بی‌تا، ذیل واژه؛ معین، محمّد؛ فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات سرایش، 1380، ذیل واژه.

. جعفری لنگرودی، محمّدجعفر؛ مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج3، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1378، ص 1653.

. انصاری؛ همان، ص 824؛ ماده 136 قانون مدنی در تعریف «حریم» مقرّر می‌دارد: «حریم مقداری از اراضی اطراف ملک و قنات و نهر و امثال آن است که برای کمال انتفاع از آن ضرورت دارد».

. انوری، حسن؛ فرهنگ بزرگ سخن، جلد 4، تهران، انتشارات سخن، 1381، ذیل واژه.

. مشیری، مهشید؛ فرهنگ فارسی البرز، تهران، انتشارات پیکان، 1378، ص 727.

. ر.ک: کدیور، محسن؛ حق‌الناس، اسلام و حقوق‌بشر، تهران، انتشارات کویر، 1387، ص 47.

. احمدی؛ همان، ص 81.

. ر.ک: اصلانی، حمیدرضا؛ حقوق فناوری اطلاعات، حریم‌خصوصی در جامعه اطلاعاتی (حمایت از داده‌های شخصی)، تهران، میزان، 1384؛ همان، ص 18.

. همان؛ ص 27و 28.

ر.ک: موسی‌زاده، ابراهیم و فهیم مصطفی‌زاده، نگاهی به مفهوم و مبانی حق بر حریم‌خصوصی در نظام حقوقی عرفی، فصلنامه بررسی‌های حقوق‌عمومی، سال اوّل، شماره 2، زمستان 1391، ص 46.

فهرست منابع

آبیار، حسن؛ «ممنوعیت شکنجه در حقوق کیفری اسلام و اسناد بین‌الملل»، فصلنامه عدالت، شماره چهارم، 1387ش.

احمدی، احمد؛ «نقض حریم‌خصوصی؛ چالش فراروی پیشگیری وضعی از وقوع جرم»، فصلنامه مطالعات پیشگیری از جرم، شماره ششم، 1387ش.

احمدی، منصور، «حقّ انسان در حریم‌خصوصی»، تهران، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، سال 1384، شماره 70.

اسکندری، مصطفی، ماهیت و اهمیّت حریم‌خصوصی، مجله حکومت اسلامی، سال پانزدهم، شماره 4، زمستان 1389.

الواری، غلام و صابری، حسین؛ «پژوهشی فقهی جزائی در تجسس و تفتیش عقاید»، مجله مقالات و بررسی‌ها، دفتر 89، 1387ش.

امیدی، جلیل؛ «اخلاق قانون‌گذاران» مجموعه مقالات اخلاق حرفه‌ای، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ نخست، 1386ش.

انصاری، باقر؛ «حریم‌خصوصی و حمایت از آن در حقوق اسلام، تطبیقی و ایران، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی»، شماره شصت و شش، 1383ش.

انصاری،باقر؛ «مقدمه‌ای بر مسئولیّت مدنی ناشی از ارتباطات اینترنتی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 62، زمستان 1382ش.

افتخاری، اصغر، نشانه‌های ساختاری امنیّت اسلامی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هفتم، 1383.

باطنی، ابراهیم و یزدان‌شناس، مهدی؛ «نگاهی به فرآیند شکل‌گیری دولت الکترونیک و چالشهای فراروی آن»، مجله فقه و حقوق، سال سوم، شماره نهم، تابستان 1385ش.

تلخابی، مجید، تقی‌خانی، علی، تحلیل فقهی مسأله اشاعه‌ی فحشا و تطبیق آن با فعالیت‌های حقّ رسانه‌ای، فصلنامه فقه و حقوق ارتباطات، سال اول، پیش شماره 1، بهار و تابستان 1389.

جعفری، عباس؛ «بررسی حقّ حریم‌خصوصی». ماهنامه تعالی حقوق، سال اول، شماره 1 و 2 و 3، 1385ش.

جلالی فراهانی، امیرحسین؛ «پیشگیری وضعی از جرائم سایبر در پرتو موازین حقوق‌بشر» مجله فقه و حقوق، سال دوم، شماره ششم، پاییز 1384ش.

فاضل لنکرانی، محمّد، 24 مورد استفتاء از مراجع عظام، مجله حقوقی دادگستری، پاییز 1377، شماره24.

فراتی، عبدالوهاب، فرمان هشت ماده‌ای بیانیه رسمی یک متفکر دینی در باب حقوق شهروندی است، هفته‌نامه حریم امام، آستان مقدس امام‌خمینی، ش 96، 1392.

فقیه، عباس، حریم‌خصوصی شهروندان با تأکید به فرمان هشت ماده‌ای امام‌خمینی، فصلنامه فقه و حقوق ارتباطات، پیش شماره 1، سال اول، 1389.

رحمدل، منصور؛ «حقّ انسان بر حریم‌خصوصی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 7، 1384ش.

رجایی، غلامعلی، فکری، محمّد، حریم‌خصوصی شهروندان در اندیشه‌ی امام‌خمینی، پژوهشنامه‌ی متین، شماره 52.

طالبی، محمدحسین، واکاوی مفهوم حق به مثابه‌ی موضوع دانش فلسفه حق، فصلنامه علمی پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی، ش 75-74.

سلطانی، محمّدعلی؛ «کرامت انسان از نگاه قرآن»، مجله آینه پژوهش، شماره ششم، 1385ش.

سلیمانی، مصطفی، حرمت حریم‌خصوصی از دیدگاه امام‌خمینی، هفته‌نامه حریم امام، آستان مقدس امام‌خمینی، ش 96، 1392.

کوشا، جعفر؛ مقاله «کارکردهای حقوق جزا»، مجله تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال اول، شماره دوم، زمستان 1380ش.

کوشکی، غلامحسن؛ «حمایت از حریم‌خصوصی در مکان خصوصی در مقررات دادرسی کیفری ایران»، مجله حقوقی دادگستری، سال هفتاد و یکم، دوره جدید، شماره 58، بهار 1386ش.

مجموعه اسناد بین‌المللی، بشر، ج 1، قسمت اول، اسناد جهانی، زیرنظر اردشیر امیر ارجمند، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1381ش.

مرتضوی، ضیاء؛ «درآمدی بر مبانی کلی فقهی حجاب و مسئولیّت دولت اسلامی» مجله فقه، شماره 52-51، 1386ش.

لطفی، صفیه؛ جایگاه حریم‌خصوصی در حقوق شهروندی، تهران، نشریه مأوی، شماره 708.

مصطفی‌زاده، فهیم؛ «شناخت و بررسی حقّ خلوت به عنوان یکی از مصادیق حقوق شهروندی»، (مجموعه مقالات ستاد بزرگداشت هفته قوه قضائیه)، تهران، مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه، 1385ش.

موسی‌زاده، ابراهیم و مصطفی‌زاده، فهیم، نگاهی به مفهوم و مبانی حق بر حریم‌خصوصی در نظام حقوق عرفی، فصلنامه بررسی حقوق عمومی، سال اوّل، شماره 2، زمستان 1391.

میرموسوی، سیّد علی، رفتار افراد تندرو باعث صدور این فرمان شد، هفته‌نامه حریم امام، آستان مقدس امام‌خمینی، سال دوم، شماره 96، 1392.

مهریزی، مهدی، دولت دینی و حریم‌خصوصی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 12، 1378.

محقق داماد، سید مصطفی، این فرمان، یک سند است، هفته‌نامه حریم امام، آستان مقدس امام‌خمینی، سال دوم، ش 96، 1392.

نوبهار، رحیم؛ «آموزه‌های اسلامی؛ حوزه‌ی عمومی و خصوصی»، در: حقوق‌بشر در جهان معاصر، قم، انتشارات آیین احمد، چاپ اول، 1388 ش.

نوبهار، رحیم؛ «اعلامیه بین‌المللی داده‌ها ژنتیک انسانی: دغدغه‌ها، رویکردها و سازگاری‌های آن با دیدگاه‌های اسلامی» ، نامه مفید، ش 46، بهمن و اسفند 1383ش.

نیسن بام، هلن؛ «حمایت از حقّ خلوت آدمیان در عصر اطلاعات»، ترجمه و تلخیص از عباس ایمانی، مجله پژوهشهای حقوقی، شماره 2، سال 2-1381ش.

واچمن، باتریک؛ «آزادی بیان»، ترجمه محمّد حسن حبیبی و رضا شکوهی زاده، نشریه حقوق اساسی، شماره 6 و 7، سال چهارم، 1385ش.

 

آرنت، هانا؛ توتالیتارسیم، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، سازمان انتشارات جاویدان، چاپ دوم، 1366 ش.

آماده، مهدی؛ حمایت از حریم‌خصوصی، تهران، نشر دادگستر، چاپ اول، 1392.

ابوالحسنی، سیدرحیم؛ تحدید رفتار دولت، تهران، نشر میزان، چاپ نخست، 1386 ش.

احد فرامرز قراملکی و همکاران؛ اخلاق حرفه‌ای در تمدن ایران و اسلام، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقّیقات و فناوری، چاپ نخست، 1386 ش

احمدیان، محمّد؛ شورا سالاری از خانه تا حکومت، تهران، نشر احسان، چاپ نخست، 1386ض

اخوان کاظمی، بهرام؛ امنیت در نظام سیاسی اسلام، تهران، کانون اندیشه جوان، چاپ دوم، 1386 ش.

اصلانی، حمیدرضا؛ حقوق فناوری اطلاعات، تهران، نشر میزان، چاپ نخست، 1384 ش.

انصاری، باقر؛ حقوق ارتباط جمعی، تهران، انتشارات سمت، 1386ش.

انصاری، باقر؛ حقوق حریم‌خصوصی، تهران، انتشارات سمت، 1386ش.

انصاری، مسعود و طاهری، محمّد علی؛ دانشنامه حقوق خصوصی، جلد دوم، تهران، انتشارات محراب فکر، چاپ نخست، 1384 ش.

انوری، حسن؛ فرهنگ بزرگ سخن، جلد دوم و سوم و چهارم، تهران، انتشارات سخن، چاپ نخست، 1381 ش.

امام‌خمینی، صحیفه‌ی امام، مجموعه آثار امام‌خمینی، دوره‌ی 22 جلدی، 1385، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چپ اوّل.

ایزدهی، سید سجاد؛ نظارت بر قدرت در فقه سیاسی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387 ش.

بدیوی، یوسف علی؛ ازدواج و خوشبختی زناشویی در سایه اسلام، ترجمه یونس یزدان پرست، سنندج، انتشارات کردستان، چاپ نخست، 1381 ش.

برورکر، پل؛ رژیم‌های غیردموکراتیک؛ ترجمه علیرضا سمیعی اصفهانی، تهران، انتشارات کویر، چاپ دوّم، 1384 ش.

بشریه، حسین؛ تاریخ اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم لیبرالیسم و محافظه‌کاری، ج 2، تهران نشر نی، چاپ سوم، 1380 ش.

بهشتی، محمّد؛ فرهنگ صبا، تهران، انتشارات صبا، چاپ ششم، بی‌تا.

پاد، ابراهیم؛ حقوق کیفری اختصاصی جرایم نسبت به اشخاص، تهران، انتشارات دانشور، چاپ نخست، 1385 ش.

پیمانی، ضیاءالدین؛ حقوق کیفری اختصاصی (3) جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، نشر میزان، چاپ ششم، 1382 ص

تامس هابز، جان لاک، جان استوارت میل؛ آزادی فرد و قدرت دولت، ترجمه و تألیف محمود صناعی، تهران، انتشارات هرمس، چاپ چهارم، 1379 ش.

جابر العلوانی، طه؛ پژوهشی درباره احکام ارتداد، ترجمه علی عزیزی، تهران احسان، 1388 ش.

جعفری لنگرودی، محمّد جعفر؛ مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد سوم، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ اول، 1378 ش.

جعفری، محمّدتقی؛ حکمت اصول سیاسی اسلام؛ تهران، مؤسسه نوین و نشر آثار علامه جعفری، چاپ سوم، 1387 ش.

جمشیدی، محمّدحسین، اندیشه‌ی سیاسی امام‌خمینی، تهران، انتشارات پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، 1384، چاپ اوّل.

حجتی کرمانی، علی؛ تجسس و اطلاعات از دیدگاه فقه اسلامی، تهران، انتشارات کتاب آوند دانش، چاپ دوم، 1379 ش.

خرم دل، مصطفی؛ تفسیر نور، تهران، نشر احسان، چاپ چهارم؛ 1384 ش.

خن، مصطفی، بغا، مصطفی وشربجی، علی؛ فقه منهجی در مذهب امام شافعی (رح) ترجمه محمّدعزیز حسامی و فرزاد پارسا، سنندج، انتشارات کردستان، چاپ نخست، 1384 ش.

داود العطار؛ دفاع مشروع در حقوق جزای اسلام، ترجمه اکبر غفوری، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1375 ش.

دعموش عاملی، علی، دایرة‌المعارف اطلاعات و امنیّت، جلد اوّل، ترجمه‌ی غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، تهران، دانشگاه امام‌حسین (ع)، 1382.

دل و کیو؛ فلسفه حقوق، ترجمه جواد واحدی، تهران، نشر میزان، چاپ نخست، 1380 ش.

دلماس مارتی، می‌ری؛ نظام‌های بزرگ سیاست جنایی، ج 1، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، تهران، نشر میزان، چاپ نخست، 1381 ش.

رحیمی نژاد، اسماعیل؛ کرامت انسانی در حقوق کیفری، تهران، نشر میزان، چاپ نخست، 1387 ش.

روزنبلم، نانسی؛ «لیبرالیسم» ترجمه موسی اکرمی، در دایرة‌المعارف دموکراسی، ج3، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ دوّم، 1383 ش.

روسو، ژان‌ژاک؛ قرارداد اجتماعی، ترجمه غلامحسین زیرک‌زاده، تهران، نشر چهر، چاپ پنجم، بی‌تا.

رنجبر؛ مقصود، حقوق و آزادی‌های فردی از دیدگاه امام‌خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382، چاپ اوّل.

زیدان، عبدالکریم؛ حقوق و تکالیف زن در اسلام، ترجمه سهیلا رستمی، تهران، نشر احسان، چاپ نخست، 1387ش.

زیدان، عبدالکریم؛ فرد و حکومت در شریعت اسلام، تهران، نشر احسان، چاپ نخست، 1378ق.

ژان برادل؛ تاریخ اندیشه‌های کیفری، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرند آبادی، تهران، انتشارات سمت، 1381ش.

ساریخانی، عادل؛ جرایم علیه امنیّت و آسایش عمومی (حقوق جزای اختصاصی 3)، قم، انتشارات دانشگاه قم، چاپ نخست، 1384ش.

سیّدقطب؛ فی ظلال القرآن، جلد چهارم، ترجمه مصطفی خرّم‌دل، تهران، نشر احسان، چاپ دوّم، 1387ش.

سیّدنوح؛ آفت‌های دینداری و دعوتگری، ترجمه عبدالعزیر سلیمی، تهران، نشر احسان، چاپ نخست، 1378ش.

شریعتی، روح‌ا…، قواعد فقه سیاسی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387، چاپ اوّل.

شریفی طرازکوهی، حسین، زمینه‌ها، ابعاد و آثار حقوق شهروندی، تهران، نشر میزان، چاپ اول، 1392.

صادقی حسینی، میر محمّد؛ حقوق کیفری اختصاصی، جرایم علیه امنیّت و آسایش عمومی، تهران، نشر میزان، چاپ هشتم، 1386ش.

صارمی، سیف‌ا…، حقوق مردم در حکومت از دیدگاه امام‌خمینی، تهران، چاپ و نشر عروج، 1385، چاپ‌ اوّل.

صویان، احمد بن عبدالرحمن؛ راهکارهای دین در چگونگی برخورد با اخبار و شایعات، ترجمه عبدالصمد مرتضوی، تهران، نشر احسان، چاپ نخست، 1386ش.

طباره، عفیف عبدالفتاح؛ گناهان و لغرش‌ها از دیدگاه اسلام، ترجمه محمّدصالح سعیدی، تهران، نشر احسان، چاپ دوم، 1377 ش.

طباطبائی، مؤتمنی، منوچهر؛ آزادیهای عمومی و حقوق‌بشر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1375 ش.

طه، فریده، اشرافی، لیلا؛ دادرسی عادلانه، تهران، نشر میزان، چاپ اول، 1386.

عاشورا، احمدعیسی؛ فقه آسان در مذهب امام شافعی (رح)، ترجمه محمود ابراهیمی، تهران، نشر احسان، چاپ پنجم، 1384 ش.

عالم، عبدالرحمن؛ بنیادهای علم سیاست، تهران، نشر نی، 1382ش.

علی‌اکبری با بوکانی، احسان، تجسّس از حریم‌خصوصی افراد، تهران، دانشگاه امام‌صادق (ع)، 1391، چاپ اوّل.

عمرو خالد؛ اخلاق مؤمن (2)، ترجمه سمیه اسکندری فر، تایباد، انتشارات واسع، چاپ نخست، 1387ش.

عمید، حسن؛ فرهنگ فارسی عمید، جلد اول، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم، 1363 ش.

غزالی، محمّد؛ مقایسه‌ای علمی میان اعلامیه جهانی حقوق‌بشر و بیانیه جهانی حقوق انسان دراسلام، ترجمه عبدالعزیز سلیمی، سنندج، انتشارات پرتو بیان، چاپ نخست، 1382 ش.

غنوشی، راشد؛ آزادی‌های عمومی در حکومت اسلامی، ترجمه حسین صابری، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نخست، 1381 ش.

فالکس، کیث؛ حقوق شهروندی، ترجمه عبدالعزیز ویسی، تهران، انتشارات سیروان، چاپ نخست، 1384ش.

فتاحی‌زاده، فتحیه، حجاب از دیدگاه قرآن و سنت، قم، بوستان کتاب، چاپ پنجم، 1386.

قاضی، ابوالفضل؛ حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هشتم، 1382ش.

قربانی، زین‌العادبدین؛ اسلام و حقوق‌بشر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ پنجم، 1375 ش.

قرضاوی، یوسف؛ غیرمسلمانان در جامعه اسلامی، ترجمه مجروم (داود) دشتی، تهران، نشر احسان، چاپ نخست، 1382ش.

قیاسی، جلال‌الدین؛ مبانی سیاست جنایی حکومت اسلامی، قم، نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ نخست، 1385ش.

کاتوزیان، ناصر؛ فلسفه حقوق، تهران، نشر سهامی انتشار، چاپ دوم، 1380ش.

کدیور، محسن؛ حقّ‌الناس، تهران، انتشارات کویر، چاپ نخست، 1387 ش.

کروبی، محمّدتقی، اتحادیه اروپا و بحث حمایت از داده‌های شخصی و حریم‌خصوصی در ارتباطات الکترونیکی، تهران، نشر بقعه، 1384ش.

کیت، نش؛ جامعه‌شناسی سیاسی معاصر، ترجمه محمّد تقی دلفروز، تهران، انتشارات کویر، چاپ پنجم، 1387ش.

گلدوزیان، ایرج؛ حقوق جزای اختصاصی، تهران، انتشارات، دانشگاه تهران، چاپ یازدهم، 1384 ش.

لوک‌بدار، ژوزه دزیل و لوک لامارش، روانشناسی اجتماعی، ترجمه حمزه گنجی، تهران، نشر ساوالان، چاپ ششم، 1387 ش.

ماوردی، علی‌بن محمّد بن‌حبیب؛ آیین حکمرانی، ترجمه و تحقیق: حسین صابری، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نخست، 1383 ش.

مبارکفوری، صفی‌الدین؛ خورشید نبوت، ترجمه محمّد علی لسانی فشارکی، تهران، نشر احسان، چاپ نخست، 1381ش.

مدنی، جلال‌الدین؛ حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، انتشارات پایدار، چاپ پنجم، 1377 ش.

محسنی، فرید، حریم خصوصی اطلاعات، (مطالعه کیفری در حقوق ایران، ایالات‌متحده امریکا و فقه امامیه) تهران، انتشارات دانشگاه امام‌صادق (ع)، 1389، چاپ اوّل.

معتمدنژاد، کاظم؛ حقوق مطبوعات، جلد یکم، تهران، دفتر مطالعات و توسعه رسانه، چاپ پنجم، 1387ش.

معتمدنژاد، کاظم؛ و معتمدنژاد، رؤیا؛ حقوق ارتباطات، جلد یکم، دفتر مطالعات و توسعه رسانه، چاپ اول، 1386 ش.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 14، قم، دارالکتاب الاسلامیه، 1386.

معین؛ محمّد؛ فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات سرایش، چاپ دوم، 1380 ش.

مهرپور، حسین؛ دیدگاه‌های جدید در مسائل حقوقی،تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ دوم،1374ش.

منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقدیر ابوالفضل شکوری، ج4، نشر تفکّر، 1371.

ندوی، ابوالحسن علی؛ حدود خسارت جهان و انحطاط مسلمین قم، انتشارات پیام اسلام، چاپ سوم، 1365ش.

نوبهار، رحیم؛ حمایت حقوق کیفری از حوزه‌های عمومی و خصوصی، تهران، انتشارات جنگل، چاپ نخست، 1387ش.

نوذری، حسینعلی، بازخوانی هابرماس، تهران، نشر چشمه، چاپ دوم، 1386 ش.

نوری، محمّدعلی و نخجوانی، رضا؛ حقوق حمایت داده‌ها، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ نخست،1383ش.

نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، رویکرد جرم‌شناختی قانون «حقوق شهروندی» درباره رابطه آئین دادرسی کیفری با جرم‌شناسی، تهران، نشر گرایش، چاپ اول، 1388.

وجیه‌زین‌العابدین؛ پیام زندگی، ترجمه مصطفی اربابی، تهران، نشر احسان، چاپ دوم، 1377 ش.

ولایی، عیسی؛ ارتداد در اسلام، تهران، نشر نی، چاپ دوم، 1383 ش.

ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران، نشر نی، 1380، چاپ دوّم.

وینست، اندرو؛ نظریه‌های دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران، نشرنی، چاپ ششم، 138 ش.

هابرماس، یورگن؛ دگرگونی ساختاری حوزه عمومی، ترجمه جمال محمّدی، تهران، نشرافکار، چاپ دوم، 1386 ش.

هارلو، کارل؛ شبه جرم، ترجمه کامبیز نوروزی، تهران، نشر میزان، چاپ نخست، 1383 ش.

هاشمی، سید محمّد؛ حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 1، تهران، نشر میزان، چاپ ششم، 1384ش.

هاشمی، سید محمّد؛ حقوق‌بشر و آزادیهای اساسی، تهران، نشر میزان، چاپ نخست، 1384 ش.

هیک، استیون، اف هلپین، ادوارد و هوسکینز، اریک، حقوق‌بشر و اینترنت،ترجمه و تحقّیق سید قاسم زمانی و مهناز بهراملو، تهران، انتشارات خرسندی، چاپ نخست، 1386ش.

شکری، حمیدرضا؛ تحصیل دلیل در امور کیفری ایران و حریم‌خصوصی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، به راهنمایی: محمّد اسماعیل افراسیابی، تابستان 1388 ش.

قهرمانی افشار، نیوشا؛ مطابقه تطبیقی حریم‌خصوصی در حقوق کیفری ایران و انگلستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، به راهنمایی: جعفر کوشا، زمستان 1386 ش.

مصطفی‌زاده، فهیم؛ جایگاه «حقّ خلوت» در حقوق کیفری ایران، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق دانشگاه قم، به راهنمایی جلال‌الدین قیاسی، 1384 ش.

ملکی، مهلا؛ حمایت کیفری از حریم‌خصوصی اشخاص در حقوق ایران، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران مرکزی، به راهنمایی جعفر کوشا، 1383ش.

موالی‌زاده، سید جاسم؛ بررسی تطبیقی حقّ حریم‌خصوصی در اسناد و رویه‌های بین‌المللی و نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، به راهنمایی: محمّد حسین زارعی، تابستان 1385 ش.

نظری، محمّدعلی؛ رابطه حقوقی کیفری و اخلاق، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده حقوق دانشگاه قم، به راهنمایی عادل ساریخانی، 1385 ش.

2) منابع عربی

آلوسی، شهاب الدین السید محمود، روح المعانی فی تفسیر القران العظیم و السبع المثانی، جلد 29 و 30، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ چهارم، 1405 ق.

ابن بخار، محمّدبن احمد؛ منتهی الإِدارات، ج 2، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1419 ق.

ابن حزم، علی‌بن احمد بن سعید؛ المحلّی، ج 11، بیروت، دارالجیل، بی‌تا.

ابن قدامه، عبدالله بن احمد؛ المغنی، ج 8 بیروت، دارالکتاب العربی، 1403 ق.

ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، المکتبة العرصیة، 1422ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر البدایه و النهایه، ج 4، دار احیاء التراث العربی، الطبعة‌الأولی، 1408ق.

ابن منظور ، محمّدبن مکرّم، لسان العرب، جلد12، بیروت دار صادر، الطبعة‌الأولی، بی‌تا.

احمد عطاء، عبدالقادر، هذا حلال وهذا حرام، قاهره، دارالفضیلة، بی‌تا.

امام الحرمین جوینی، عبدالملک بن‌ عبدالله بن یوسف؛ نهایة المطلب فی درایة المذهب، جلد دوازدهم، دارالمنهاج، الطبعة‌الأولی، 1428ق.

انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، ج 2، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1424 ق.

امام‌خمینی، تحریر‌الوسیلة، ج1، بیروت، انتشارات دارالاسلامیة، بی‌تا.

امام‌خمینی، الرسائل، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1385ق. بی‌تا.

البیضاوی، عبدالله بن عمر بن محمّد، انوار التنزیل و اسرار التأویل، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و أولاده، الطبعة‌الثانیة، 1375 ق.

بیهقی، احمدبن الحسین؛ السنن الکبری، ج 8، بیروت، دارالمعرفة، 1355 ق.

تیسیر، خمیس العمر؛ حربة الإعتقاد فی ظلّ الاسلام، سوریه، دمشق، دارالفکر، الطبعة‌الأولی، 1419ق.

جابر العلوانی، طه، لا اکراه فی الدّین اشکالیة الرّدة و المرتدّین من صدره الإسلام إلی الیوم، قاهره، مکتبة الشروق الدولیة، الطبعة‌الثانیة، 1427 ق.

جریشة، علی؛ الإتجاهات الفکریة المعاصرة، قاهرة، دارالوفاء، الطبعة‌الرابعة، 1428 ق.

حسان، حسین حامد؛ حقوق الانسان فیالشریعة الاسلامیة، قاهرة، مکتبة الشروق الدولیة، الطبعة‌الثانیة، 1428ق.

حسینی، تقی الدین ابن ابکر بن محمّد، کفایة الأخیار فی حلّ غایة الاختصار، قاهرة، دارالسّلام، الطبعة‌الثانیة، 1428 ق.

حسینی مراغی، میرعبدالفتاح، العناوین، ج2، قم، جامعه مدرسین، 1417ق.

حویزی، عبدعلی، تفسیر نورالثقلین، ج 5، قم، مؤسسة اسماعیلیان، 1415 ق.

الخن، مصطفی، البغا، مصطفی و الشریجی، علی؛ الفقه المنهجی علی مذهب الامام الشافعی، تهران، نشر احسان، الطبعة‌الثالثة، 1379 ش.

خرازی، سیّد محسن، فی‌التجسّس و التفتیش، قم، مجلة فقه اهل‌البیت، 1380، شماره 26.

خوانساری، آقا جمال محمد بن حسین، شرح آقا جمال‌الدین خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم، تهران، دانشگاه تهران، 1366.

خویی؛ مبانی تکملة المنهاج، ‌موسوعة الإمام الخوئی، ج41، مؤسسة احیاء آثار الإمام‌الخوئی، 1428ق.

دغمی، محمّد راکان، التجسّس و أحکامه فی‌الشریعة الاسلامیة، قاهرة، دارالسلام، الطبعة‌الثانیة، 1406 ق.

الذهبی، شمس‌الدین محمّد بن عثمان؛ الکبائر، بیروت، دارالفکر، 1424ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمّد، المفردات فی غریب‌القرآن، بیروت، دار احیاء التراث‌العربی، الطبعة‌الأولی، 1423ق.

ربیع‌الشیخ، أخلاق الدعاه الإسلام، قاهره، دارالتوزیع و النشر الإسلامی، الطبعة‌الأولی، 1427ق.

ری‌شهری، محمّد، میزان‌الحکمة، ج5، قم، دارالحدیث، 1375ه.

رشیدرضا؛ تفسیرالمنار، ج9، بیروت، دارالمعرفة، 1342ق.

زحیلی، وهبة؛ اصول الفقه الاسلامی، المجلّد الأوّل، تهران، نشر احسان، الطبعة‌الأولی، 1375ق.

زحیلی، وهبة؛ الفقه الاسلامی و ادلته، المجلّد الأوّل، تهران، نشر احسان، الطبعة‌الثالثة، 1427ق.

زیدان، عبدالکریم؛ اصول‌الدعوة، تهران، نشر احسان، الطبعة‌الأولی، 1380ش.

زیدان، عبدالکریم؛ الوجیز فی اصول‌الفقه، تهران، نشر احسان، الطبعة‌السادسة، 1380ش.

زیدان، عبدالکریم؛ الوجیز فی شرح القواعد الفقیه‌ فی الشریعة الاسلامیه، بیروت، الطبعة‌الأولی، 1424ق.

زیدان، عبدالکریم؛ نظام القضاء فی‌الشریعة الاسلامیة، دمشق، مؤسسة الرسالة ناشرون، الطبعة‌الثالثة، 1430ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، مؤسسة النشرالاسلامی، بی‌تا.

سرخسی ، شمس‌الدین؛ کتاب المبسوط، ج 24، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.

سعدی، ابوجیب، القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، 1408ق. الطبعة‌الثانیة.

السید محمّد، یسری، حقوق‌الإنسان فی ضوءالکتاب و السّنة، بیروت، دارالمعرفة، الطبعة‌الأولی، 1427ق.

صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسة النشرالاسلامی، 1406 ق.

السید ندا، عبدالعزیز بن فتحی؛ موسوعة الآداب الفقیه المرتبه علی الحروف الهجائیه، ریاض، دار طیبه، الطبعة‌الثالثة، 1428ق.

شربجی، علی، الزواجر فی التحذیر من الکبائر، دمشق، دارالقلم، الطبعة‌الأولی، 1419ق.

شربینی الخطیب، محمّد بن محمّد؛ مغنی المحتاج إلی معرفة معانی الفاظ المنهاج، المجلّد السادس، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعة‌الأولی، 1422ق.

شیرازی، ابواسحاق ابراهیم بن علی؛ ‌المهذب، ج 2، بیروت، دارالفکر، 1426 ق.

شهیدثانی، رسائل، قم، نشر بصیرتی، بی‌تا.

طباطبایی، محمّدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج18، بیروت، مؤسسة‌الأعلمی للمطبوعات، 1393ق.

طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، ج9، قم، انتشارات اسماعیلیان، بی‌تا.

طوسی، محمّد بن حسن؛ تهذیب‌الأحکام، ج 6، بیروت، دارالأضواء، الطبعة‌الثالثة، 1406 ق.

عبدالباقی، محمّد فؤاد؛ اللؤلؤ و المرجان فیما اتفق علیه الشیخان، قاهرة، دارالحدیث، 1424 ق.

عسقلانی، احمد بن علی ابن حجر، النکت علی کتاب ابن الصلاح، جلد 1، مدینه منورة، عماده البحث العلمی بالجامعه‌ی الاسلامیه، الطبعة‌الأولی، 1404 ق.

عسقلانی، احمد بن علی ابن حجر، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، جلد 12، قاهره، دار التقوی، بی‌تا.

عمرانی، یحیی بن ابی الخیر؛ البیان فی مذهب الامام الشافعی، جلد دوم، بیروت، دار المنهاج، الطبعة‌الثانیة، 1428ق.

عوده، عبدالقادر؛ التشریع الجنائی الإسلامیّ ، المجلّد الأول، قاهرة، مکتبة دارالتراث، 1426 ق.

غزالی، محمّد؛ إحیاء علوم الدین، قاهرة، دارالتقوی، 1421 ق.

قرطبی، محمّد بن احمد الانصاری، الجامع الاحکام القرآن، جلد 8، بیروت، دارالفکر، 1422ق.

قرشی البغدادی، جمال‌الدین، زادالمسیر، ج7، قم، دارالفکر، 1407 ق.

فیومی، احمد بن مقری، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج2، قم، منشورات دارالرضی، بی‌تا.

کاشف‌الغطاء، جعفر، کشف‌الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات،1380ق.

الکبیر، عبدالرحمن‌سعود؛ حرمة‌المساکن فی الفقه الإسلامی، ریاض، مکتبة الملک فهد الوطنیة، ، 1424 ق.

الکبیسی، عمر شاکر؛ نصوص اللعن فی‌القرآن، ‌بیروت، مؤسسه‌الریان، الطبعة‌الأولی، 1426 ق.

محمّد بن ابراهیم الحمد؛ سوءالخلق مظاهره- اسبابه-علاجه، السعودیه، الطبعة‌الأولی، 1425ق.

محی‌الدین یحیی بن شرف، الأذکار من کلام سید الأبرار، بیروت ، دارالأرقام بن أبی الأرقم، بی‌تا.

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، ج2، قم، مدرسة امام علی‌بن‌ابی‌طالب، 1380ه، الطبعة‌الخامسة.

مناوی، محمد، فیض‌‌القدیر، ج 3، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1425 ق.

منتظری، حسینعلی؛ دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، جلد 1، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، الطبعة‌الثانیة، 1409ق.

منتظری، حسینعلی، نظام الحکم فی‌الإسلام، قم، نشر سرایی، 1380، الطبعة‌الأولی.

الموسوعه الفقیه، جلد دهم، کویت، وزارة الاوقاف و الشئون الاسلامیة، چاپ دوّم، 1407ق.

موسوی بجنوردی، میرزاحسن، القواعد الفقهیة، ج2، نجف، مطبعة‌الآداب، 1389ق.

مجلسی، محمّدتقی، بحارالأنوار، ج72، بیروت، مؤسسة‌الوفاء، 1403ق، الطبعة‌الثانیة.

نوری، میرزاحسین، مستدرک‌الوسائل‌، ج 9 و 11، قم، آل‌البیت، 1408 ق.

نووی، ابوزکریا محی‌الدین؛ شرح ریاض الصالحین من کلام سید المرسلین، تحقیق و شرح محمّد علی صابونی، بیروت، المکتبة العصریة، 1425ق.

نمازی، علی، مستدرک سفینة البحار، ج 7، قم، مؤسسة النشرالاسلامی، بی‌تا.

یس عمر یوسف، استقلال السلطة القضائیة فی‌الناظمین الوضعی و الإسلامی، بیروت، مکتبةالهلال، 1421ق.

یوسف الحاج احمد؛ کبائر الذنوب، دمشق، دار ابن حجر، چاپ نخست، 1428 ق.