مبانی نظری و پیشینه پژوهشی تأثیر جهل در احکام فقهی و قوانین حقوقی و کیفری

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری تأثیر جهل در احکام فقهی و قوانین حقوقی و کیفری» که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

فهرست محتوا

 

فصل اول

کلیات تحقیق

1 – 1 – مقدمه

2 – 1 – بخش اول

ادبیات تحقیق

1 – 2 – 1 – گفتار اول – معرفی مسأله

2 – 2 – 1 – گفتار دوم – اهمیت مسأله

3 – 2 – 1 – گفتار سوم – پیشینه تحقیق درباره مسأله

4 – 2 – 1 – گفتار چهارم – سوالات پژوهش

5 – 2 – 1 – گفتار پنجم : فرضیه های پژوهش

6 – 2 – 1 – گفتار ششم – روش تحقیق

7 – 2 – 1 – گفتار هفتم – محدودیت های پژوهشی

3 – 1 – بخش دوم

بیان مفاهیم

1 – 3 – 1 – گفتار اول – مفهوم جهل در لغت و در اصطلاح

2 – 3 – 1 – گفتار دوم –  مفهوم اشتباه در لغت و در اصطلاح

3 – 3 – 1 – گفتار سوم – مفاهیم فقه – حقوق – قانون

4 – 3 – 1 – گفتار چهارم – مفهوم علم ، ظن ، شک ( شبهه ) – وهم

فصل دوم

تبیین و برجسته سازی مفهوم جهل

1 – 2 – بخش اول

تاریخچه جهل و اشتباه

1 – 1 – 2 – گفتار اول – پیشینه تاریخی جهل و اشتباه در حقوق روم

2 – 1 – 2 – گفتار دوم – پیشینه تاریخی جهل و اشتباه در حقوق فرانسه

3 – 1 – 2 – گفتار سوم – پیشینه تاریخی جهل و اشتباه در قانون مدنی ایران

4 – 1 – 2 – گفتار چهارم – تقابل جهل – عقل و جهل – علم و رویکرد تاریخی آن

2 – 2 – بخش دوم

بررسی واژه جهل و جاهل از دیدگاه قرآن و روایات

1 – 2 – 2 – گفتار اول – واژه جهل و جاهل در قرآن و روایات

2 – 2 – 2 – گفتار دوم – کاربرد و مشتقات جهل و پاسخ به یک شبهه

3 – 2 – 2 – گفتار سوم – زمینه های جهل و نشانه های مربوط به آن

4 – 2 – 2 – گفتار چهارم – خصوصیات جاهدان

5 – 2 – 2 – گفتار پنجم – آثار و پیامد های جهل و راه های عملی جهل زدایی

3 – 2 – بخش سوم

مقایسه مفهوم جهل و اشتباه و موارد مشابه آن

1 – 3 – 2 – گفتار اول – مقایسه جهل با اشتباه

2 – 3 – 2 – گفتار دوم – مقایسه اشتباه با غلط

3 – 3 – 2 – گفتار سوم – مقایسه جهل و اشتباه با شبهه

4 – 3 – 2 – گفتار چهارم – مقایسه جهل و اشتباه با خطا

5 – 3 – 2 – گفتار پنجم – مقایسه جهل و اشتباه با سهو

6 – 3 – 2 – گفتار ششم – مقایسه جهل با غفلت

7 – 3 – 2 – گفتار هفتم – مقایسه جهل با نیسان

4 – 2 – بخش چهارم

تقسیمات جهل در فقه امامیه

1 – 4 – 2 – گفتار اول – تقسیمات جهل به لحظ ماهیتی

2 – 4 – 2 – گفتار دوم – جهل به لحاظ موقعیت مکلف

3 – 4 – 2 – گفتار سوم – جهل به لحاظ متعلق آن

5 – 4 – 2 – گفتار چهارم – تقسیمات جهل در فقه اهل سنت

6 – 4 – 2 – نتیجه گیری فصل اول و دوم

فصل سوم

اثر جهل و اشتباه در احکام فقهی و بررسی مبانی آن

1 – 3 – بخش اول

عذر جهل در فقه اسلام و شرط علم

1 – 1 – 3 – گفتار اول – بررسی و تحلیل معنای عذر

2 – 1 – 3 – گفتار دوم – مفهوم احکام تکلیفی و وضعی و رابطه آن دو

3 – 1 – 3 – گفتار سوم – شرایط علم در مورد قوانین و احکام شرعیه

4 – 1 – 3 – گفتار چهارم – بررسی تفاوت شرط علم در احکام تکلیفی و وضعی

2 – 3 – بخش دوم

مستندات معذوریت جاهل در علم اصول و روایات فقهی

1 – 2 – 3 – گفتار اول – حدیث رفع از ادله برائت

2 – 2 – 3 – گفتار دوم – سیری در روایات خاص

3 – 3 – بخش سوم

مستندات عدم معذوریت جاهل از دیدگاه علم اصول و روایات فقهی

1 – 3 – 3 – گفتار اول – قاعده اشتراک احکام میان عالم و جاهل

2 – 3 – 3 – گفتار دوم – قاعده وجوب تعلم احکام

3 – 3 – 3 – گفتار سوم – روایات [ فرض آگاهی عموم ]

4 – 3 – 3 – گفتار چهارم – داوری میان 2 دسته از ادله و نتیجه گیری

4 – 3 – بخش چهارم

موارد جهل در احکام فقهی و قوانین و معذوریت آن

1 – 4 – 3 – گفتار اول – استقرای موارد معذوریت جاهل

2 – 4 – 3 – گفتار دوم – جهل در عبادات

3 – 4 – 3 – گفتار سوم – جهل به خیار و فوریت آن

4 – 4 – 3 – گفتار چهارم – جهل شفیع در اعمال حق شفعه

5 – 4 – 3 – گفتار پنجم – جهل به حرمت ربا و انجام معامله ربوی

6 – 4 – 3 – گفتار ششم – حرمت ازدواج در عده

7 – 4 – 3 – گفتار هفتم – جهل در ایفاء ناروا

8 – 4 – 3 – گفتار هشتم – جهل در عمل به وصیت

9 – 4 – 3 – گفتار نهم – جهل در طلاق

10 – 4 – 3 – گفتار دهم – جهل در ابراء

11 – 4 – 3 – نتیجه گیری فصل سوم

فصل چهارم

آثار جهل و اشتباه در قوانین حقوقی و کیفری و بررسی مبانی آن

1 – 4 – بخش اول

شرح قاعده ” جهل به قانون رافع مسئولیت نیست ”

1 – 1 – 4 – گفتار اول – معنای قاعده

2 – 1 – 4 – گفتار دوم – دیدگاه های حقوق دانان و فقیهان در مورد قاعده

3 – 1 – 4 – گفتار سوم – اهداف قاعده

4 – 1 – 4 – گفتار چهارم – محل جریان قاعده

بخش دوم

نقد قاعده ” جهل به قانون رافع مسئولیت نیست ”

1 – 2 – 4 – گفتار اول – اطلاق واژه جهل – قانون

2 – 2 – 4 – گفتار دوم – مسئولیت حقوقی جاهل

3 – 2 – 4 – گفتار سوم – نقد تمسک به قاعده اشتراک احکام میان عالم و جاهل

4 – 2 – 4 – گفتار چهارم – نقد نظر وجوب تعلم قوانین

5 – 2 – 4 – گفتار پنجم – طریق انتشار ، مهلت 15 روزه و فرض علم

6 – 2 – 4 – گفتار ششم – ایرادات فقهی

7 – 2 – 4 – گفتار هفتم – فاکتورهای رفع مسئولیت از جاهل

3 – 4 – بخش سوم

آثار جهل و اشتباه در اعمال حقوقی در قانون مدنی ایران

1 – 3 – 4 – گفتار اول – مقایسه مفاهیم بطلان – غیر نافذ – خیار فسخ

2 – 3 – 4 – گفتار دوم – قلمرو جهلی که موجب بطلان عقد می گردد

3 – 3 – 4 – گفتار سوم – قلمرو جهلی که موجب غیر نافذ شدن عقد می گردد

4 – 3 – 4 – گفتار چهارم – قلمرو جهلی که موجب خیار فسخ می گردد

5 – 3 – 4 – گفتار پنجم – قلمرو جهلی که بی تاثیر است

4 – 4 – بخش چهارم

بررسی تأثیر جهل بر مسئولیت کیفری در فقه با تکیه بر قاعده « درء » و قانون مجازات اسلامی جدید

1 – 4 – 4 – گفتار اول – تحلیل واژگان قاعده « درء »

2 – 4 – 4 – گفتار دوم – حقیقت قاعده درأ ؛ بیان مطلبی جدید یا تعبیری از اصل و اصول دیگر ؟

3 – 4 – 4 – گفتار سوم – مستندات قاعده « درء »

4 – 4 – 4 – گفتار چهارم – مجاری و قلمرو قاعده « درء »

5 – 4 – 4 – گفتار پنجم – آثار کیفری جهل در جرایم عمدی و غیر عمدی در قوانین کیفری

6 – 4 – 4 – گفتار ششم – بررسی مهم ترین مواد مربوط به جهل وشبهه در قانون مجازات اسلامی جدید

5 – 4 – بخش پنجم

بررسی تعارضات قاعدة حقوقی با قواعد مهم فقهی

1 – 5 – 4 – گفتار اول – مقایسه قاعده « درء » با « جهل به قانون رافع مسئولیت نیست » و « قاعده قبح عقاب بلا بیان »

2 – 5 – 4 – گفتار دوم – مقایسه قبح عقاب بلا بیان و قاعده عدم رافعیت

3 – 5 – 4 – نتیجه فصل چهارم

منابع عربی

منابع فارسی

منابع انگلیسی

منابع نرم افزاری

 

 

1 – 1 – مقدمه

جهل در ادیان و مذاهب مختلف مذموم است ؛ در اسلام از آن به عنوان بدترین فقر نام برده شده است و حتی در کتب مقدس و متون مسیحی آمده است شما مردم به خاطر جهل نابود شده اید. جهل نتیجه غرور ، منشأ گناه و ریشه هر شری است که زندگی فرد و ملت را مسموم می کند.

بنابراین می توان گفت : جهل و نادانی یکی از مؤلفه هایی است که مانع رشد و تکامل انسان می شود و به همین دلیل اسلام نسبت به جهل و نادانی هشدارهای زیادی داده است ، از جمله این که قرآن در آیه 199 سوره اعراف دستور داده است که از نادان دوری کنید ، در نتیجه جهل و نادانی منشأ بسیاری از گرفتاری های انسان است. در دنیای امروز هم ، جهل به عنوان یکی از عوامل یا علل پیدایش جرم اهمیت ویژه ای پیدا می نماید که ضرورتاً باید این نقش خاص مورد توجه مخصوص واقع بشود ، پس چگونه می توان در مورد جهل ، یعنی وقتی که مجرم مفهوم حقیقی عملی را که انجام داده درک ننموده یا اصلاً تصوری از ممنوعیت و نا مشروعیت عمل ندارد بی تفاوت باقی ماند.

بنابراین اگرچه ظهور ابعاد و گستره های نوین حقوق در راستای تحول و ترقی قواعد ان گام مثبتی تلقی می شوند – لکن آثار وضعی آن هم چون دشواری کشف حقایق و کثرت شبهه و اقسام جهل را نیز به ارمغان می آورد.

به همین دلیل یکی از مباحث مطورحه در حقوق به ویژه در حقوق کیفری مبحث جهل است ، موضوعی که با وجود یک سری از شرایط با توجه به ماده 155 ق . م . ا می تواند یکی از عوامل رافع مسئولیت کیفری باشد.

به طوری که در عالم حقوق ، به ویژه در حقوق کیفری عقیده بر آن است که صرف ارتکاب عمل مجرمانه موجب محکومیت و اعمال مجازات نشده و علیهذا ممکن است به علت حدوث عوامل و شرایط ، عمل مجرمانه به مرتکب جرم غیر قابل انتساب باشد ، به عبارت دیگر تحمیل مجازات فرع بر وجود شرایطی است که با فقدان هر یک از آن شرایط فاعل مستحق عقوبت نخواهد بود ؛ از جمله شرایط مذبور عدم وجود عوامل رافع مسئولیت می باشد ، زیرا با احراز یکی از عوامل مذکور ، مجوز مواخذه و مجازات منتفی خواهد شد.

بنابراین همان طور که گفته شد یکی از مهم ترین مباحث در قوانین عنوان جهل و آثار آن بر روابط افراد جامعه می باشد. چرا که انسان با توجه به طبعی که دارد باید در اجتماع و در روابط با افراد زندگی کند ، ولی متأسفانه در اثنای این رابطه ، آگاه و غیر آگاه ممکن است ضرری را متوجه دیگران بسازد و یا دیگران را متوجه خساراتی گرداند بنابراین برای جبران این آسیب ها و خسارت ها و جلوگیری از تضییع حق متضرر و تجلّی عدالت در سطح جامعه ، به مقتضای ضرورت ، بایستی نسبت به اعمالی که از روی ناآگاهی رخ می دهد ، راهکاری اساسی جست و جو نمود به گونه ای که علاوه بر حفظ نظم عمومی ، باعث آسیب به حقوق فرد جاهل نیز نگردد در باب ضرورت آثار جهل باید گفت ؛ در مورد آثار مدنی جهل قانون از صراحت بیش تری برخوردار بود ، برخلاف قوانین کیفری که کمتر از آن سخن گفته شده است.

با بررسی عنوان «جهل» به یک سری از اصول و قواعد مهمی از جمله قاعده «تدرء الحدود بالشبهات» «قاعده قبح عقاب بلا بیان» یا «اصل قانونی بودن جرم و مجازات» و «قاعده جهل به قانون رافع مسئولیت نیست» و … برخورد می کنیم که همه این اصول و قواعد ، حاکی از میزان اهمیت عنصر مذکور ، در اعمال و وقایع حقوقی می باشند.

به همین منظور و هم چنین برای تحقق بیش تر عدالت ، موضوع این پایان نامه را بررسی عنصر جهل قرار دادیم و این عنصر را در دو مقوله مهم { احکام – قوانین «اعم از حقوقی – کیفری» } و با تکیه بر قانون مجازات اسلامی جدید مورد بررسی و تبیین قرار می دهیم.

ادبیات تحقیق

1 – 2 – 1 – گفتار اول – معرفی مسأله

پایان نامه مذکور تحت عنوان تأثیر جهل در احکام فقهی و قوانین حقوقی و کیفری می باشد.

جهل را در لغت عرب به عنوان نقیض العلم معنا کرده اند و در زبان فارسی به معنای نادانی ، نادان شدن می باشد. در یک طبقه بندی مفید و جامع جهل را در دو معنا می توانیم استعمال کنیم :

یک- کاربرد جهل در مقابل علم : که البته ناگفته نماند همین معنا در این پژوهش مدنظر ما می باشد و نوع تقابل میان علم و جهل نیز از نوع تقابل عدم و ملکه است و در آیات «سوره نحل / 78»  و آیه «سوره زمر / 9»  به همین معنا آمده است البته باید دانست که این نوع جهل ذاتاً بد نیست و باقی ماندن بر آن قبیح است.

دو- کاربرد جهل در مقابل عقل : که در کتب روایی ما مثل اصول کافی کلینی ابن نوع کاربرد مدنظر می باشد و به معنی عمل سفیهانه و نسنجیده و غیر عقلانی اطلاق می گردد ، یعنی انسان به مقتضای آنچه عقل درک کرده عمل نکند.

شاید مذمت جهل افضل تر از مدح و دانایی است زیرا تردیدی نیست که دانایی ، توانایی است و به قول معروف توانا بود هر که دانا بود.

امروزه که جهان طبیعت مسخر آدمی است و نقطه تمایز و برتری انسان از دیگر موجودات ، عقل و علم است و زبونی و سستی و ندانم کاری هم زاییده ناتوانی و جهل است و همین جهل آثار و پیامدهای سویی در دنیا و آخرت دارد پس چگونه می توان فرق خیر و شر را داد و تمیز بین نیک و بد را به جا آورد.

فلذا شناخت و ویژگی ها و زوایای جهل لازم و ضروری است تا بتوان احکام خداوندی را که جهت تکامل و ارتقای انسان به او هدیه شده است شناخت و بدان ها عمل کرد تا مورد عقوبت شارع مقدس قرار نگرفت لذا در این نوشتار سعی شده است به مهم ترین مسائل و نکاتی که در این زمینه وجود دارد ، در چند فصل به آن ها توجه و پرداخته شود.

– و الله أخرجکم من بطون امعاتکم لا تعلمون شیئا ً

– هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون

 

فهرست منابع

منابع عربی

• قرآن
• نهج البلاغه
• نهج الفصاحة
• ابن اثیر ، مبارک بن محمد ، النهایة فی غریب الحدیث والاثر ، محقق : محمود صناحی ، طاهر احمد زاوی ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان ، قم ، 1367 ش.
• ابن ابی الحدید ، عبدالحمید بن هبه الله ، شرح نهج البلاغه ، محقق : محمد ابوالفضل ابراهیم ، گردآورنده : محمد بن حسین شریف الرضی ، [ بی چا ] ، انتشارات کتابخانه آیت ا… مرعشی نجفی ، قم ، [ بی تا ].
• ابن بابویه ، محمد بن علی ، الحضال ، مصحح : علی اکبر غفاری ، [ بی چا ] ، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، قم ، 1362 ش
• ابن شعبه ، حسن بن علی ، تحف العقول عن آل الرسول ، مصحح : علی اکبر غفاری ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه النشر الاسلامی التابعة لجامعه المدرسین قم ، قم ، 1362 ش
• ابن فارس ، ابوالحسین ، معجم مقاییس الغة ، [ بی چا ] ، انتشاراتمکتب الاعلام الاسلامی ، قم ، 1404 ق
• همو ، مجمل اللغة ، چاپ اول ، انتشارات موسسه الرسالة ، بیروت – لبنان ، 1984 م.
• ابن منظور الافریقی مصری ، محمد بن مکرم ، لسان العرب ، چاپ اول ، انتشارات دار الاحیاء التراث العربی ، [ بی جا ] ، 1988 م.
• آخوند خراسانی ، ملا محمد کاظم ، کفایة الاصول ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه آل البیت ( ع ) ، قم ، 1409 ق
• همو ، حاشیه بر رسائل ، [ بی چا ] ، انتشارات ارشاد الاسلامی ، [ بی جا ] ، [ بی تا ].
• آشتیانی ، محمد حسن ، بحرالفوائد ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، اصفهان ، [ بی تا ].
• امام خمینی (ره) ، روح ا… ، تهذیب الاصول ، [ مقرر شیخ جعفر سبحانی ] ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه نشر الاسلامی ، قم ، 1405 ق
• همو ، کتاب البیع ، [ بی چا ] ، انتشارات وزارت ارشاد الاسلامی ، تهران ، 1365 ش
• همو ، تحریر الوسیله ، [ بی چا ] ، انتشارات مکتبة العلمیه الاسلامیه ، قم ، 1390 ش.

، انتشارات مکتبة الاعماد ، تهران ، 1403 ق

انتشارات دفتر نشر اسلامی ، قم ، 1369 ش

چاپ ششم ، انتشارات دفتر اسلامی ، قم ، 1417 ق

17- آمدی ، عبدالواحد بن محمد ، غرر الحکم و دررالکم ، مصحح : مهدی رجایی ، [ بی چا ] ، انتشارات دارلکتب اسلامی ، قم ، [ بی تا ]

18- همو ، تصنیف غررالحکم و دررالکم ، محقق : مصطفی درایتی ، [ بی چا ] ، انتشارات مکتب الاعلام اسلامی مرکز نشر  قم ، 1366 ش

19- آمدی ، علی بن محمد ، الاحکام فی اصول الاحکام ، چاپ اول ، انتشارات داراکتب العلمیه ، بیروت ، [ بی تا ]

20- انصاری ، مرتضی ، فرائد الاصول ، چاپ دوم ، انتشارات موسسه نشر اسلامی ، قم ، 1417 ق

21- همو ، مکاسب ، [ بی چا ] ، چاپ سنگی ، [ بی نا ] ، تبریز ، 1275 ق

22- — ، با تعلیق سید محمد کلانتر ، چاپ اول ، انتشارات موسسه النور للمطبوعات ، بیروت ، 1990 م

23- همو ، رساله طهارت ، [ بی چا ] ، چاپ کنگره بزرگداشت ، [ بی نا ] ، [ بی جا ] ، [ بی تا ].

24- آیت ا… حکیم ، سید محسن ، حقایق الاصول ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه آل البیت ، قم ، [ بی تا].

25- همو ، مستمسک العروة الوثقی ، [ بی چا ] ، انتشارات دارالاحیاء التراث ، بیروت ، [ بی تا ]

26- بحر العلوم ، محمد ، عیوب الارادة فی الشریعة الاسلامیة ، [ بی چا ] ، انتشارات دارالزهراء ، بیروت ،1980 م

27- بحرانی ، یوسف ، حدائق الناظره فی احکام العترة الطاهره [ با تعلیقات شیخ علی آخوندی ] ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، قم ، [ بی تا ].

28- بجنوردی ، حسن ، القواعد الفقهیه ، محقق : مهدی مهریزی ، محمد حسین درایتی ، [ بی چا ] ، انتشارات الهادی ، قم ، 1377 ش

29- همو ، منتهی الاصول ، [ بی چا ] ، انتشارات مکتبة بصیرتی ، قم ، [ بی تا ].

، چاپ اول ، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، [ بی جا ] ، 1419 ق

30- برازی ، محمد حسن ، محاضرات فی القانون الرومانیه ، [ بی چا ] ، انتشارات الجامعة السوریه ،       [ بی جا ] ، 1935 م

31- بروجردی ، محمد تقی ، نهایة الافکار [ تقریرات مرحوم آقا ضیاء اراکی ] ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه نشر اسلامی ، [ بی جا ] ، 1405 ق

32- تبریزی ، شیخ جواد ، صراة النجاه [ اصل کتاب فتاوای آیت ا… خویی ] ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، قم ، [ بی تا ]

33- همو ، ارشاد المکاسب الی التعلیق علی المکاسب ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه النشر الاسلامی ، قم ، 1410 ق

34- جیلانی ، حاج میرزا ابوالقاسم میرزای قمی ، جامع الشتات ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، [ بی جا ] ، 1324 ق

35- حراج ، شفیق ، دراسة فی تطور الحقوق ، [ بی چا ] ، انتشارات المطبعة الجدیدة ، دمشق ، 1396 ق

36- حرعاملی ، محمد بن حسن ، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه ، محقق : موسسه آل البیت ( ع ) لاحیاء التراث ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه آل البیت ( ع ) لاحیاء التراث ، قم ، [ بی تا ]

،  بیروت ، 1319 ق

،  بیروت – لبنان ، [ بی تا ]

37- حسینی مراغه ای ، میر فتاح ، العناوین الفقهیه ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه النشر الاسلامی ، قم ، 1417 ق

38- حلی ، ابن ادریس ، سرائر ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه نشر اسلامی ، قم ، 1410 ق

39- حلی ، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن ، شرایع الاسلام ، چاپ دوم ، انتشارات دار الاضواء ، بیروت – لبنان ، 1403 ق

40- همو ، المعتبر ، چاپ سنگی ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، [ بی جا ] ، [ بی تا ] .

41- حلی ، حسن بن یوسف بن علی بن مطهر ، تبصرة المتعلمین ، چاپ اول ، انتشارات  فقهیه ، [ بی جا ] ، 1388 ش

42- حنفاوی ، عبدالمجید ، نظریه الغلط فی القانون الرومانی ، [ بی چا ] ، انتشارات  مطبعة الوادی ، اسکندریه ، 1974 م

43- خوانساری ، سید احمد ، جامع المدارک ، [ بی چا ] ، انتشارات  مکتبه الصدوق ، قم ، 1340 ش

44- خویی ، سید ابوالقاسم ، منهاج الصالحین ، چاپ بیست و هشتم ، انتشارات مدینة العلم ، [ بی جا ] ، 1410 ق

45- همو ، مصباح الفقاهه [ به کوشش حیدری ] ، [ بی جا ]، انتشارات  وجدانی ، قم ، [ بی تا ]

46- همو ، مبانی تکلمه المنهاج ، [ بی چا ] ، انتشارات مطبعه الاداب ، نجف اشرف ، [ بی تا ]، چاپ دوم ، [ بی نا ] ، قم ، 1396 ق

47- دیلمی ، حسن بن محمد ، اعلام الدین فی صفات المومنین ، محقق : موسسه آل البیت ( ع ) ، لاحیاء التراث ، [ بی جا ] ، انتشارات موسسه آل البیت ( ع ) لاحیاء التراث ، قم ، 1366 ش.

48- راغب اصفهانی ، ابوالقاسم الحسین بن محمد ، المفردات الفاظ قرآن ، محقق : صفوان عدنان داوودی ، انتشارات دارالقلم ، بیروت ، [ بی تا ]

49- زین الدین ، جمال الدین حسن ، معالم الدین ، [ بی چا ] ، انتشارات دفتر نشر اسلامی ( وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ) ، قم ، [ بی تا ]

50- سبزواری ، سید عبد الاعلی ، مهذب الاحکام ، چاپ چهارم ، انتشارات دفتر آیت ا… العظمی سبزواری [ بی جا ] ، 1417 ق

51- سنهوری ، عبدالرزاق احمد ، الوسیط فی شرح القانون المدنی ، [ بی چا ] ، انتشارات دارالاحیاء التراث العربی ، بیروت ، [ بی تا ]

52- سیستانی ، سید علی ، المسائل المنتخبه ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، قم ، [ بی تا ]

53- سیوطی ، عبدالرحمن جلال الدین ، الاشباه و النظائر فی القواعد و الفروغ فقه الشافعیه ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، مکه ، 1231 ق

54- شهید اول ، عاملی ، ابی عبد الله محمد بن مکی ، الدروس الشرعیه ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه نشر اسلامی ، قم ، 1414 ق

55- همو ، المعه الدمشقیه ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه نشر اسلامی ، قم ، 1414 ق

، انتشارات دارالنصر ، قم ، 1406 ق

56- شهید ثانی ، جبغی عاملی ، زین الدین بن علی ، الروضة البهیه فی شرح المعه الدمشقیه ، چاپ هفتم ، انتشارات مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی ، [ بی جا ] ، 1372 ش

57- همو ، مسالک الافهام ، چاپ اول ، انتشارات موسسه المعارف الاسلامیه ، قم [ بی تا ]

، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه معارف اسلامی ، قم ، 1414 ق

58- شهید صدر ، سید محمد باقر ، المعالم الجدیدة للاصول ، چاپ دوم ، انتشارات مطبوعات مکتبه النجاح ، تهران ، 1359

59 – همو ، دروس فی علم الاصول ، چاپ دوم ، انتشارات دارالکتب البنانی ، بیروت ، 1406 ق

60- شیخ طوسی ، ابو جعفر محمد بن حسن ، الأمالی ، [ بی چا ] ، انتشارات دارالثقافه ، قم ، 1414 ق

61- طباطبایی ، محمد حسین ، ترجمه تفسیر المیزان ، مترجم : محمد باقر موسوی ، [ بی چا ] ، انتشارات دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم ، قم ، 1374 ش

62- طباطبایی ، محمد بن علی ، مفاتیح الاصول ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه آل البیت ( ع ) ، قم ، [ بی تا ]

63- طباطبایی ، سید محمد کاظم ، حاشیه بر مکاسب ، [ چاپ سربی ] ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، قم ،         [ بی تا ]

64- همو ، سوال و جواب [ به اهتمام دکتر مصطفی محقق داماد ] ، چاپ اول ، انتشارات مرکز نشر اسلامی ، تهران ، 1376 ش

65- طباطبایی ، سید علی ، ریاض المسائل ، چاپ اول ، انتشارات موسسه النشر اسلامی ، قم ، 1422 ق

66- طریحی ، فخرالدین ، مجمع البحرین ، چاپ دوم ، انتشارات مکتب نشر الثقافه الاسلامیه ، قم ، 1408 ق ، 1367 ش

67- عبد الباقی ، محمد فواد ، المعجم المفهرس الفاظ القرآن الکریم ، چاپ اول ، انتشارات قدس ، قم ، 1386 ش

68- عبد الرحمن ، محمود ، معجم المصطلحات و الفاظ الفقهیه ، [ بی چا ] ، انتشارات دارالفضیله ، قاهره ، [ بی تا ]

69- عبد الناصر ، جمال ، موسوعة الفقه الاسلامی ، [ بی چا ] ، انتشارات وزارة الاوقاف المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه ، کویت ، 1409 هـ

،  قاهره ، 1988 م

70- علامه حیدری ، علی نقی ، ترجمه و شرح اصول الاستباط ، ترجمه : حمید مسجد سرایی ، چاپ اول ، انتشارات فیض ، [ بی جا ] ، 1376 ش

،  چاپ پنجم ، انتشارات دارلکتب اسلامی ، تهران ، 1376 ش

71- علی ، جواد ، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام ، چاپ دوم ، انتشارات جامعه بغداد ، [ بی جا ] ، 1413 ق

72- عوده ، عبد القادر ، الموسوعه العصریه فی الفقه الجنایی الاسلامی ، چاپ اول ، انتشارات دار الشروق ، [ بی جا ] ، 1421 ق

73- فاضل هندی ، محمد بن حسن ، کشف اللثام ، [ بی چا ] ، چاپ سنگی ، [ بی جا ] ، [ بی با ] ، 1405 ق

74- فراهیدی ، الخلیل بن احمد ، کتاب العین ، محقق : مهدی محرومی ، ابراهیم سامرائی ،[ بی چا ] ، انتشارات نشر هجرت ، قم ، [ بی تا ]

، انتشارات اسوه ، [ بی جا ] ، 1414 ق

75- فیض الاسلام ، اصفهانی ، علی نقی ، ترجمه و شرح کامل صحیفه سجادیه ، [ بی چا] ، انتشارات فقیه ، تهران ، 1376 ش

76- کاظمی خراسانی ، محمد علی ، فرائد الاصول [ تقریرات درس مرحوم نائینی ] ، [ بی چا ] ، انتشارات جامعه مدرسین ، قم ، 1404 ق

، [ بی جا ] ، انتشارات دارکتب الاسلامیه ، [ بی جا ] ، 1388 ش

، چاپ هفتم ، انتشارات موسسه نشر اسلامی ، قم ، [ بی تا ]

77- کریمی جهرمی ، علی ، الدرّ المنضود فی احکام الحدود [ تقریرات درس آیت ا… گلپایگانی ] چاپ اول ، انتشارات دارالقرآن الکریم ، قم ، 1414 ق

78- کلینی ، محمد بن یعقوب بن اسحاق ، اصول کافی ، مترجم : جواد مصطوفیو ، [ بی چا ] ، انتشارات کتابفروشی علمیه اسلامیه ، تهران ، 1369 ش

79- همو ، الفروع من الکافی ، چاپ دوم ، انتشارات داراکتب الاسلامیه ، تهران ، 1367 ش

80- مامقامی ، عبد ا… ، نهایة المقال ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، [ بی جا ] ، [ بی تا ]

81- مجلسی ، محمد بن باقر بن محمد تقی ، بحار الانوار ، محقق : محمد باقر محمودی ، عبد الزهراء علوی ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه دار الاحیاء التراث ، بیروت ، 1403 ق

، چاپ سوم ، انتشارات اسلامیه ، تهران ، 1375

82- محقق خراسانی ، آقا حسین بن جمال الدین محمد ، مشارق الشموس فی شرح الدروس ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه آل البیت ، قم ، [ بی تا ]

83- محقق سبزواری ، محمد باقر بن محمد مومن ، کفایة الاحکام ، [ بی چا ] ، چاپ سنگی ، [ بی نا ] ، [ بی جا ] ، [ بی تا ]

84- محمدی ری شهری ، محمد ، حکمت نامه پیامبر اعظم ، مترجم : گروه مترجمان ، [ بی چا ] ، انتشارات در الحدیث ، قم ، 1387 ش

85- همو ، خردگرایی در قرآن و حدیث ، مترجم : مهدی مهریزی ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث ، قم ، 1387 ش

86- محمصائی ، صبحی ، قوانین فقه اسلامی ، مترجم : جمال الدین محلاتی ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، تهران ، 1347 ش

87- مصطفوی ، سید محمد کاظم ، مئة قاعده فقهیه ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه النشر اسلامی ، قم ، [ بی تا ]

88- مصری الحنفی ، ابن نجیم ، البحر الدائق فی شرح کنز الدقائق ، [ بی چا ] ، انتشارات افست دارالمعرفه ، بیروت ، [ بی تا ]

89- مقدس اردبیلی ، احمد بن محمد ، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه النشر الاسلامی ، قم ، 1402 ق

90-  مظفر ، محمد رضا ، اصول فقه ، تحقیق : علی شیروانی ، [ بی چا ] ، انتشارات دارالعلم ، قم ،   1378 ش

،  [ بی چا ] ، انتشارات اسماعیلیلان ، قم ، [ بی تا ]

91- همو ، المنطق ، چاپ هشتم ، انتشارات اسماعیلیان ، قم ، 1378 ش

92- همو ، تلخیص المنطق ، المخلص : اکبر ترابی ، [ بی چا ] ، انتشارات دارالعلم ، قم ، 1430 ق

93- مکارم شیرازی ، ناصر ، انوار الفقهاهه کتاب الحدود و التعزیرات ، چاپ اول ، انتشارات مدرسة الامام علی بن ابی طالب ، قم ، 1418 ق

94- میثمی عراقی ، محمود بن باقر بن ابوالقاسم ، قوامع الفضول ، چاپ سنگی ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، [ بی جا ] ، [ بی تا ]

95- نجفی ، شیخ محمد حسن ، جواهر الکلام ، [ بی چا ] ، چاپ سربی ، [ بی نا ] ، قم ، [ بی تا ]

، چاپ هفتم ، انتشارات دارالاحیاء التراث العربی ، [ بی جا ] ، [ بی تا ]

، چاپ نهم ، انتشارات دارالکتب اسلامی ، تهران ،           [ بی تا ]

96- نجفی خوانساری ، شیخ موسی ، منیة الطالب فی شرح المکاسب [ تقریرات درس مرحوم نائینی ] ، چاپ سنگی ، [ بی جا ] ، انتشارات چاپ خانه حیدری ، [ بی جا ] ، [ بی تا ]

97- نراقی ، مهدی بن ابی ذر ، جامع السعادات ، مصحح : محمد کلانتر ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه الاعلمی للمطبوعات ، بیروت ، [ بی تا ]

98- نراقی ، احمد بن محمد ، مناهج الاصول ، چاپ سنگی ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، [ بی جا ] ، [ بی تا ]

99-  همو ، عوائد الایام ، [ بی چا ] ، انتشارات منشورات بصیرتی ، [ بی جا ] ، [ بی تا ]

100- همو ، مستند الشیعه فی احکام الشریعه ، چاپ اول ، انتشارات موسسه آل البیت ( ع ) ، لاحیاء التراث ، مشهد ، 1418 ق

101- همدانی ، آقا رضا ، مصباح الفقهیه ، [ بی چا ] ، چاپ سنگی ، [ بی تا ] ، تهران ، 1353 ق

منابع فارسی

• اداره وحدت رویه و نشر مذاکرات هیأت عمومی دیوان عالی کشور ، مذاکرات و آراء هیئات عمومی دیوان عالی کشور سال 1377 ، چاپ اول ، [ بی نا ] ، تهران ، 1380 ش
• اردبیلی ، محمد علی ، حقوق جزای عمومی ، چاپ پنجم ، انتشارات میزان ، تهران 1386 ، 1382 ش
• آشوری ، محمد ، آیئن دادرسی کیفری ، [ بی چا ] ، انتشارات سمت ، تهران ، 1383 ش
• امامی ، سید حسن ، حقوق مدنی ، چاپ نوزدهم ، چاپ شانزدهم ، انتشارات اسلامیه ، تهران ، 1340 ش
• همو ، جزوه مسئولیت مدنی
• امیری ، قائم مقامی ، عبد المجید ، حقوق تعهدات ، چاپ اول ، انتشارات نشر میزان ، [ بی جا ] ، 1378 ش
• بروجردی عبده ، محمد ، حقوق مدنی ، چاپ اول ، انتشارات مجد ، تهران ، 1380 ش
• برقعی ، سید یحیی ، چکیده اندیشه ها ، [ بی چا ] ، انتشارات نمایشگاه و نشر کتاب ، قم ، 1367 ش
• جعفری لنگرودی ، محمد جعفر ، ترمینولوژی حقوق ، چاپ نوزدهم ، انتشارات گنج دانش ، تهران ، 1387 ش

، چاپ چهارم ، انتشارات گنج دانش ، تهران ، 1368 ش

، چاپ نهم ، انتشارات گنج دانش ، تهران ، 1377 ش

• همو ، مسبوط در ترمیونولوژی حقوق ، چاپ اول ، ؤ گنج دانش ، تهران ، 1376 ش
• همو ، دایرة المعارف حقوق مدنی و تجارت ، [ بی چا ] ، انتشارات نشر بنیاد راستاد ، مشعل آزادی ، تهران ، 1357 ش
• همو ، مقدمه عمومی علم حقوق ، چاپ ششم ، انتشارات کتابخانه گنج و دانش ، تهران ، 1380 ش
• همو ، تأثیر اراده در حقوق ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، تهران ، 1339 ش
• حسینی ، سید محمد ، سیاست جنایی در [ اسلام و جمهوری اسلامی ایران ] ، [ بی چا ] ، انتشارات سمت ، تهران 1383 ش
• حسینی نژاد ، حسینقلی ، مسئولیت مدنی ، [ بی چا ] ، [ بی نا ] ، [ بی جا ] ، 1370 ش
• دهخدا ، علی اکبر ، لغت نامه دهخدا ، چاپ دوم ، انتشارات موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران ، تهران ، 1377 ش

، [ بی چا ] ، انتشارات دانشگاه تهران ، تهران ، [ بی تا ]

• ساریخانی ، عادل ، حقوق جزای عمومی اسلام ، [ بی چا ] ، انتشارات دانشگاه پیام نور ، تهران ، 1383 ش
• شامبیاتی ، هوشنگ ، حقوق جزای عمومی ، چاپ یازدهم ، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد ، تهران ، [ بی تا ]
• شهیدی ، مهدی ، سقوط تعهدات ، چاپ هفتم ، انتشارات مجد ، تهران ، 1385 ش
• همو ، آثار قرارداد و تعهدات ، چاپ دوم ، انتشارات مجد ، تهران ، 1383 ش
• همو ، تشکیل قرارداد و تعهدات ، [ بی چا ] ، انتشارات نشر حقوقدان ، [ بی جا ] ، 1377 ش
• شیری ، عباس ، سقوط مجازات در حقوق کیفری اسلام و ایران ، [ بی چا ] ، انتشارات جهاد دانشگاهی شهید بهشتی ، [ بی جا ] ، 1372 ش
• صادقی ، محمد هادی ، جرایم علیه اشخاص [ حقوق جزای اختصاصی ] ، چاپ نهم ، انتشارات میزان ، تهران ، 1385 ش
• صفایی ، سید حسین ، حقوق مدنی و حقوق تطبیقی ، چاپ اول ، انتشارات میزان ، [ بی جا ] ، 1375 ش
• همو ، دوره مقدماتی حقوق مدنی ، چاپ اول ، انتشارات نشر میزان ، [ بی جا ] ، 1382 ش

، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه عالی حسابداری ، تهران ، 1351 ش

• طیب ، عبد الحسین ، طیب البیان فی تفسیر القرآن ، چاپ دوم ، انتشارات اسلام ، تهران ، 1387 ش
• عمید ، حسن ، فرهنگ عمید ، چاپ بیست و هشتم ، انتشارات امیر کبیر ، تهران ، 1386 ش
• عدل ، مصطفی ، حقوق مدنی ، [ بی چا ] ، انتشارات بحر العلوم ، قزوین ، 1373 ش
• فیض ، علی رضا ، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام ، [ بی چا ] ، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، تهران ، 1385 ش
• قرائتی ، محسن ، تفسیر نور ، چاپ یازدهم ، انتشارات مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن ، تهران ، 1383 ش

——————– ، [ طبع قدیم ] ، [ بی چا ] ، انتشارات مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن ، تهران ، 1383 ش

• کاتوزیان ، ناصر ، قواعد عمومی قراردادها ، چاپ سوم ، انتشارات شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا ، [ بی جا ] ف 1374 ش
• همو ، دوره مقدماتی حقوق مدنی [ وقایع حقوقی ] ، چاپ یازدهم ، شرکت سهامی انتشار ، تهران ، 1377 ش
• همو ، دوره مقدماتی حقوق مدنی [ اعمال حقوقی – قرارداد – ایقاع ] ، چاپ نهم ، شرکت سهامی انتشار ، تهران ، 1370 ش
• همو ، حقوق مدنی الزام های خارج از قرارداد ، چاپ اول ، انتشارات دانشگاه تهران ، تهران ، 1374 ش
• همو ، دوره عقود معین ، چاپ ششم ، انتشارات شرکت انتشار ، تهران 1374 ش
• همو ، مقدمه علم حقوق در نظام حقوقی ایران ، چاپ سی و نه ، شرکت سهامی انتشار ، تهران ، 1374 ش
• همو ، فلسفه حقوق ، چاپ اول ، انتشارات شرکت سهامی انتشار ، تهران ، 1377 ش
• گلدوزیان ، ایرج ، محشای قانون مجازات اسلامی ، چاپ هشتم ، انتشارات مجد ، تهران ، 1386 ش
• همو ، حقوق جزای عمومی ایران ، چاپ سوم ، انتشارات مجد ، تهران ، 1374 ش
• لطفی ، اسد ا… ، موجبات و مسقطات ضمان قهری در فقه و حقوق مدنی ایران ، چاپ اول ، انتشارات مجد ، تهران ، 1379 ش
• محقق داماد ، سید مصطفی ، قواعد فقه ( بخش مدنی 2 ) چاپ هفتم ، انتشارات سمت ، تهران ، 1385 ش

، [ بی جا ] ، انتشاراتسازمان مطالعه و تدوین کتب اسلامی دانشگاه ها ، [ بی جا ] ، 1374 ش

• همو ، قواعد فقه ( فقه جزایی 4 ) ، چاپ چهارم ، انتشارات مرکز نشر علوم اسلامی ، تهران ، 1383 ش
• مدنی ، سید جلال الدین ، مبانی و کلیات علم حقوق ، چاپ پنجم ، انتشارات پایدار ، تهران ، 1377 ش
• مصطفوی ، حسن ، تفسیر روشن ، چاپ اول ، انتشارات مرکز نشر کتاب ، تهران ، 1380 ش
• معین ، محمد ، فرهنگ معین ، [ بی چا ] ، انتشارات امیر کبیر ، تهران، 1371ش
• مکارم شیرازی ، ناصر ، تفسیر نمونه ، [ بی چا ] ، انتشارات دارالکتب الاسلامیه ، 1373 ، 1374 ، 1380 ش
• موسوی ، سید محمد صادق ، مبانی نظری جهل و اشتباه و آثار آن بر اعمال حقوقی ، چاپ اول ، انتشارات امیر کبیر ، تهران ، 1382 ش
• موسوی بجنوردی ، سید محمد ، علم اصول ، چاپ اول ، انتشارات چاپ و نشر عروج ، تهران ، 1379 ش
• همو ، قواعد فقهیه ، چاپ اول ، انتشارات مجد ، تهران 1385 ش

 

• نوربها ، رضا ، زمینه حقوقی جزای عمومی ، چاپ نهم ، انتشارات داد آفرین ، تهران ، 1378 ش
• وحدتی شبیری ، سید محسن ، مجهول بودن مورد معامله ، چاپ اول ، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی ، قم ، 1379 ش .

منابع انگلیسی

1 – Aryanpur , kashani , the English – persion collgiate dictionary

2 – duwin . c . mcheag , mistke in contract , john murray , landon 1972

3-  گاروفالو ، مطالعات نظری و عملی در حقوق جزا ، مترجم : سید ضیاء الدین نقابت، [ بی چا ] ، انتشارات حقوقی ابن سینا ، [ بی جا ]، [ بی تا ]

منابع نرم افزاری

• کاتوزیان ، سایت کانون وکلای دادگستری iranbar.com
• bloogyLaw.com
• divanealee.gov.ir
• انصاری ، دکتر محمد علی ، تفسیر صوتی و تصویری بیان