مبانی نظری و پیشینه پژوهشی تحلیل و ارزیابی پروژه مدیریت چرا در سطح مراتع شهرستان سپیدان

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری تحلیل و ارزیابی پروژه مدیریت چرا در سطح مراتع شهرستان سپیدان» که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

فهرست محتوا

مروری بر مطالعات انجام شده

1-2- مطالعات انجام شده درایران

2-2- مطالعات انجام شده در خارج از کشور

منابع

منابع فارسی

منابع انگلیسی

1-2- مطالعات انجام شده در ایران

حسین­پور (1372) در مطالعه خود به این نتیجه رسید که بین ناآگاهی از محتوای برنامه و عدم مشارکت مردمی در فعالیت­های آبخیزداری رابطه­ای حاکم است. همچنین توجه به نیازهای روستاییان و در نظر گرفتن آن­ها در برنامه­ریزی و تقسیمات، توجه به ارزش­ها، فرهنگ­ها و عرف محلی باعث افزایش مشارکت خواهد شد (11).

انصاری (1373) با انجام مطالعه ای در زمینه علل و عواملی که باعث عدم مشارکت در اجرای طرح­های مرتعداری می­شود، به دلایل تاریخی، سیاسی و اجتماعی، برخورد دستگاه­های اجرایی در سیاست­گذاری و تدوین برنامه­ها و برخورد ناظران طرح­ها با بهره­برداران اشاره می­نماید. وی این­طور نتیجه­گیری می­کند که در شرایط کنونی و از دیدگاه عشایر کلیه راه­ها و برنامه­های اصلاح و احیای مراتع به دولت ختم می‌شود (8).

دادآفرین (1373) نیز با بررسی تأثیر آموزش­های ترویجی در استفاده صحیح از مراتع پیشنهادهای زیر ارائه نموده است:

با توجه به­اینکه آموزش­ها سبب افزایش سطح آگاهی و دانش فنی آموزش دیده­ها نسبت به سایرین شده، پیشنهاد نمود که این آموزش­ها با انجام اصلاحات لازم در جهت افزایش سطح آگاهی عمومی ادامه یابد. همچنین پیشنهاد نمود که انتقال دانش مورد نظر به چوپانان در برنامه‌های آموزشی گنجانده شود.

وی نتیجه گرفت که آموزش­ها موجب افزایش سطح آگاهی و دانش فنی شده است ولی این آموزش مرتعداری برای بهره­بردارن، هیچ­گونه تأثیری در بهبود وضعیت مراتع نداشته است. بین بهره­برداران آموزش دیده و آموزش ندیده از لحاظ سطح آگاهی از مسایل مرتعداری اختلاف معنی­داری وجود دارد (17).

سلطانی (1373) بیان نمود که به تبع تأثیر منفی عواملی از قبیل عدم ثبات اقتصادی، تورم فزاینده، نیازهای آنی معیشتی عشایر و روستائیان و بالا بردن هزینه فرصت از دست رفته سرمایه در ایران، مالکیت و مدیریت توسط بخش خصوصی الزااماً موجب بهره­برداری نامطلوب و تخریب مراتع خواهد گردید. وی بیان می­کند که در مقایسه اشکال مختلف مدیریت مرتع چنین به­نظر می­رسد که انگیزه مشارکت مردمی در طرح­های مرتعداری گروهی و مشاعی ممکن است بیش از بخش عمومی و یا مدیریت فردی باشد. لذا  بدلیل تزلزل نظام ایلی، مشکلات اقتصادی و محدود بودن سرمایه، منافع غیر مستقیم و عوامل دیگر، تنها دولت دارای انگیزه و سرمایه لازم برای اجرای این طرح­ها بوده و امکان مشارکت بخش خصوصی در این زمینه محدود است. در پایان این­گونه نتیجه­گیری نمود که مدیریت و بهره­برداری از مراتع به­شدت تحت تأثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی، بویژه سیاست­های کلان اقتصادی قرار دارد (25).

ازکیا (1374) با انجام تحقیقی به­بررسی ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فنی طرح­های مرتعداری در استان­های فارس و کهکیلویه و بویراحمد پرداخته و نتایج زیر دست پیدا کرده است:

• روشن نبودن وضعیت مالکیت مراتع یکی از مشکلات اساسی اجرای طرح­های مرتعداری است، برای رفع این مشکل باید مالکیت در منابع طبیعی را قانونمند ساخت.
• یافته­های مطالعات میدانی حکایت از آن دارد که طر­های مرتعداری فردی در بسیاری از جنبه‌های مدیریت بهره­برداری از قبیل تصمیم­گیری، اعتبار، تخصیص منابع، اجرا، ایجاد انگیزه و ارتقاء کیفیت مرتع موفق­تر و پایدارتر از طرح­های مشاعی و تعاونی است.
• جهت جلوگیری از تبعات حاصل از اسکان پراکنده، منبعث از اجرای طرح­های مرتعداری مانند مهاجرت خانواده­های عضو طرح­های مرتعداری به شهرها، توصیه می­شود در مکان یابی طرح­ها به‌گونه­ای عمل شود که پراکندگی مکانی طرح­ها به حداقل کاهش یابد.
• در تعیین حد مطلوب واگذاری مراتع باید به ابعاد معیشتی و رفاهی دامدار از یک­طرف و پتانسیل‌های تولید در مرتع از طرف دیگر توجه کافی به­عمل آید
• در تهیه طرح­های مرتعداری برخورداری از دانش بومی ضرورت دارد. برای دستیابی به این‌منظور باید دیدگاه­های نظری و عملی کارشناسان با دانش بومی و اندوخته­های تجربی درهم آمیخته شود (5).

دهقان­سلماسی (1374) در بررسی مسایل و مشکلات طرح­های مرتعداری در استان سمنان نتیجه گرفت که عوامل متعددی مانند ضعف مالی مجریان، ضعف مطالعات و برنامه­پذیری، عدم اطمینان به سودآوری اصلاح مراتع، نگرانی از عدم تثبیت قطعی مالکیت، عدم توجیه طرح، اقتصادی نبودن واحدهای بهره­برداری، عدم اطمینان به ثبات برنامه­های دولت، مشاعی بودن واحدهای بهره­برداری و ناهماهنگی بین واحدهای دولتی از موانع اجرای طرح­های مرتعداری می­باشند(18).

همچنین بیان شد در حال حاضر آنچه در اجرای طرح­های مرتعداری مطرح است، عموماً اجرای اقداماتی با استفاده از اعتبارات دولتی می­باشد. ناهماهنگی بین واحدهای دولتی علی­رغم اینکه در آخرین ردیف مشکلات قرار دارد، از موانع جدی بر سر راه اجرای طرح­ها می­باشد (18).

ملک­محمدی (1374) سازه­های مؤثر بر مشارکت روستائیان در طرح­های مرتعداری از دید متخصصین را مواردی چون استفاده از رهیافت تعاونی برای اجرای طرح­های مشارکتی، عدم صرف توجه به سودآوری طرح­های مشارکتی و توجه به آموزش و یادگیری مردم و مسئولین در طرح­های مشارکتی برای مردم، مشخص شدن شیوه­ها و سیاست­های انگیزشی برای جلب مشارکت مردمی، متجانس کردن اهداف مردم و مسئولین در طرح­های مشارکتی، تعیین میزان بهره­وری طرح­های مشارکتی برای مردم، مشخص کردن شیوه­ها و سیاست­های انگیزشی برای جلب مشارکت مردمی در هر منطقه، شناخت عوامل اجتماعی مؤثر در پیشبرد طرح­های مشارکتی، آموزش مردم قبل از تحویل طرح­های مشارکتی به آنان و آموزش مردم برای آشنایی با نقش منابع طبیعی عنوان کرده است (36).

سنجری (1376) در بررسی مراتع عشایر کوچنده سیستان جهت دستیابی به تعدل پایدار دام و مرتع به این نتیجه دست یافت که وضع اقتصادی دامداران کوچرو علی­رغم داشتن میانگین 225 رأس دام به ازای هر خانوار مطلوب نیست و 45% آن­ها فاقد درآمد خالص سالانه می­باشند (26).

موسوی­نژاد (1376) در بررسی اثر مدیریت در وضعیت، گرایش، تولید و ظرفیت مراتع استان سمنان نتیجه گرفتکه طرح­های مرتعداری با وجود تمامی مشکلات موجود از جمله طراحی و اجرای آن تاکنون در بهبود وضعیت، تولید، گرایش، ظرفیت و بهره­برداری پایدار از مراتع مؤثر بوده­اند و در صورت برطرف شدن مسایل و مشکلات موجود اعم از فنی، اقتصادی و اجتماعی نتایج بهتر و ملموس­تری را ارائه خواهد داد (37).

رمضانی (1377) با ارزیابی خصوصی­سازی مراتع در قالب طرح­های مرتعداری در استان فارس بیان نمود که بهترین حالت مالکیت برای مراتع به نظر مرتعداران واگذاری به صورت قطعی است و در صورت واگذاری قطعی، عملیات اصلاحی در مراتع به نحو بهتری انجام خواهد شد.

کارشناسان امر نیز بهترین حالت مالکیت مراتع را صدور پروانه چرایی می­دانند زیرا با مالکیت به صورت پروانه چرایی نظارت دولت بر مراتع بیشتر خواهد شد.

وی بیان نمود در مراتع واگذار شده عملیات اصلاحی انجام نگرفته است که کارشناسان دلیل آن را عدم اجرای تعهدات مجریان دانسته­اند، در­حالی­که مرتعداران دلیل آن­را مشاع واگذار کردن طرح­ها می­دانند. همچنین وضعیت درآمد دامداران در کوتاه­مدت بهبود یافت که علت آن را افزایش سطح زیر کشت علوفه پیش­بینی در طرح بوده است (21).

شمس­الدینی (1377) در بررسی اقتصادی سرمایه­گذاری­های انجام شده در مراتع و تحلیل هزینه به فایده آن­ها در شهرستان ممسنی استان فارس بیان می­دارد که نتایج حاصل از ارزیابی طرح­ها نشان می­دهد که در وضعیت بدون انجام فعالیت دامداری 90% طرح­ها از لحاظ اقتصادی توجیه‌ناپذیرند. 30% از طرح­ها دارای نرخ بازده بین 10-20% می­باشند که با توجه به نرخ تنزیل در نظر گرفته شده (20%) از لحاظ اقتصادی توجیه­پذیر هستند. تعداد 45% از این طر­ها دارای نرخ بازدهی بین 20-30% می­باشند و 25% نیز دارای نرخ بازدهی بین 40-50% می­باشند. در نتیجه 70% از طرح­های ارزیابی شده دارای توجیه اقتصادی بوده­اند. با توجه به این مطالب می­توان نتیجه گرفت سرمایه­گذاری جهت اصلاح مرتع همراه با فعالیت دامداری دارای توجیه اقتصادی می­باشند و سودآوری این طرح­ها در حدی است که می­توان بخش خصوصی را به مشارکت و سرمایه‌گذاری در این امر ترغیب نمود (28).

طاهری (1377) در مطالعه ای با عنوان تحلیل اقتصادی طرح­های مرتعداری در استان مرکزی به نتایج زیر دست یافت:

• دولت باید نسبت به افزایش آگاهی بهره­برداران (مرتعداران) و زمینه­سازی شرکت آن­ها در کلاس‌های آموزشی و ترویجی اقدام نماید.
• نظر به اینکه اکثر ناظران و مجریان طرح­ها بهره­برداری به صورت مشاعی از مراتع را یکی از مهمترین موانع اجرای طرح­های مرتعداری ذکر نموده­اند، ترتیبی اتخاذ شود که طرح­های مرتعداری در صورت امکان به­صورت فردی بهره­برداری شوند.
• در این مطالعه مشکلات اجتماعی شامل پایین بودن سطح سواد دامداران و مرتعداران و تجاوز دامداران مجاور منطقه طرح، مشکلات اقتصادی از قبیل عدم توان مالی دامداران و مرتعداران برای سرمایه­گذاری در امر اصلاح و احیای مراتع، عدم تأمین تسهیلات بانکی لازم، دیر بازده بودن سرمایه­گذاری در مراتع، تنگناهای قانونی و مشکلات فنی نظیر عدم رعایت قرق، عدم تأمین آب شرب و عدم رعایت فصل چرا را از علل و عوامل مهم بر سر راه اجرای مناسب طرح­های مرتعداری می­داند (30).

سرداری (1378) در بررسی نقش شیوه­های مختلف بهره­برداری و مدیریت در استان چهارمحال و بختیاری به این نتیجه رسید که تفاوت معنی­داری بین مراتع دارای طرح مرتعداری و مراتع بدون طرح مرتعداری در شرایطی که بر اجرای طرح نظارت نشده است مشاهده نمی­گردد (22).

مرادی (1378) در مطالعه خود در استان کهکیلویه و بویراحمد اقدام به تحلیل خصوصی­سازی مراتع در قالب طرح­های مرتعداری نموده و به این نتیجه رسیده است که در تمامی طرح­ها دامداران مرتعدار علاوه بر جبران هزینه­های مربوط به دامداری و مرتعداری از یک درآمد متناسب با حداقل معیشت خانوار برخوردار بوده­اند (34).

اسراری (1379) در مطالعه­ای­که بر روی ارزیابی اقتصادی سرمایه­گذاری­های انجام شده در مراتع استان کردستان انجام داد به این نتیجه دست یافت که 46 درصد از طرح­ها دارای توجیه اقتصادی نبودند. همچنین نتیجه گرفت که طرح­های مرتعداری همراه با فعالیت دامداری دارای سودآوری خوبی بوده­اند. نتایج بدست آمده نشان داد که در صورت مدیریت صحیح و اجرای دقیق پروژه‌های اصلاحی و احیایی، طرح­های مرتعداری انجام شده توسط مرتعداران شهر سنندج می­تواند کاملا اقتصادی و سودآور باشد (7).

آرخی (1380) در رابطه با علل عدم مشارکت مرتعداران در طرح­های اصلاح و احیاء مراتع نشان داد که عدم همکاری بهره­برداران از مراتع منطقه دارای دلایل تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فنی است و نحوه برخورد دستگاه­های اجرایی نیاز برای ایجاد زمینه در جهت عدم همکاری دخیل بوده است. در ارتباط با شرایط همکاری و مشارکت مرتعداران در آینده، هر دو مطالعه عمده­ترین شرایط را در ارتباط با کمک‌های مالی و حمایتی دولت دانسته­اند (3).

آذرنیوند و همکاران (1380) در مطالعه­ای در مراتع سمنان در دو منطقه قشلاقی و ییلاقی به این نتیجه رسیدند که تولید و وضعیت مراتع دارای طرح مرتعداری با مراتع ممیزی شده در سطح 1 درصد دارای اختلاف معنی­دار هستند (2).

انصاری و ثمری (1380) در بررسی عوامل و زمینه­های تأثیرگذار بر میزان تمایل مرتعداران داشلی­برون گنبد به شرکت در اجرای اشکال سه­گانه طرح­های مرتعداری یعنی افرازی، مشاعی و شرکت تعاونی مشخص شد که با افزایش تعداد دام درصد بهره­بردارانی که روش افرازی را بر روش­های تعاونی و مشاعی ترجیح می­دهند، بیشتر شده است (9).

خاتون­آبادی و همکاران (1380) “عوامل بازدارنده در مشارکت دامداران در احیای مراتع آق­قلا در استان گلستان” را مورد بررسی قرار داده­اند. چهار عامل بازدارنده در چهار گروه آموزشی، اجتماعی، اقتصادی و برنامه­ریزی به عنوان مجموعه­ای از معیارها در نظر گرفته شد. بر اساس نظریات به ترتیب، عوامل آموزشی، اقتصادی، برنامه­ریزی و اجتماعی، بیشترین تأثیر را در عدم مشارکت دامداران داشته ولی بر پایه نظرات خود دامداران، به ترتیب اولویت، عوامل برنامه­ریزی، اقتصادی، آموزشی و اجتماعی، بیشترین اثر را در عدم مشارکت­شان دارا بوده است (12).

خلیلیان و شمس­الدینی (1380) اثرات اجرای طرح­های مرتعداری بر شاخص­های توسعه پایدار را بررسی کرده­اند. بر اساس این تحقیق اگرچه طرح­های مرتعداری سبب افزایش شاخص­های توسعه پایدار شده­اند اما تأثیر آن­ها در مقابل روند رو به تزاید تخریب منابع طبیعی بسیار کم و ناچیز است (16).

شهیدزندی (1380) در تحقیقی ” عوامل مؤثر بر مشارکت دامداران در احیاء مراتع شهرستان بافت استان کرمان” را مورد بررسی قرار داده است. نتایج حاصله نشان می­دهد که بین متغیرهای مستقل؛ نوع مالکیت مرتع، میزان تحصیلات دامدار، داشتن پروانه چرا و متغیر وابسته مشارکت دامداران، رابطه معنی­داری وجود ندارد. ولی بین متغیرهای مستقل؛ شغل، درآمد، قشر اجتماعی، میزان همکاری دامداران، تعداد دام و متغیر وابسته میزان مشارکت دامداران، رابطه معنی­دار و مستقیم وجود دارد. همچنین بین متغیرهای مستقل؛ کیفیت مرتع، تعداد دام فرد، درصد بی­سوادان و متغیر وابسته میزان مشارکت دامداران رابطه معنی­دار ولی معکوس وجود دارد (29).

عابدینی (1380) با بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر مشارکت دامداران در طرح­های مرتعداری، پیشنهادهای زیر را ارائه نموده است:

• دولت باید به صورت مستمر در اجرای طرح­های مرتعداری به­ویژه نحوه اجرای فعالیت­های مرتعداری به راهنمایی و کمک فنی دامداران بپردازد.
• تشکیل کلاس­های آموزشی و ترویجی مرتعداری توسط کارشناسان در جهت آشنایی بیشتر دامداران با طرح­های مرتعداری ضروریست.

3- مسئولیت حفظ و احیای مراتع بایستی به خود دامداران واگذار گردد.

• شناخت مرتعداران نسبت به مراتع و ارتباط کارشناسان با آن­ها می­تواند در افزایش مشارکت دامداران نقش مهمی را ایفا نماید.
• با توجه به اهمیت احساس مالکیت، امنیت شغلی، وضعیت اقتصادی دامداران به­عنوان عامل انگیزش و میزان سواد، وسعت مراتع و تعداد دامداران به­عنوان پایگاه اجتماعی در مشارکت نقش مهمی دارد که دست­اندرکاران در برنامه­ریزی طرح­های مرتعداری می­بایستی آن­را مدنظر قرار دهند (31).

کلانتری (1380) در تحقیقی تحت عنوان “بررسی موانع مشارکت گوسفندداران در طرح­های منابع طبیعی استان قم” به این نتیجه رسید ه است که گوسفندداران، آگاهی نسبی مناسبی از طرح­های عمرانی به اجرا درآمده در پنج سال گذشته داشته و در طرح­های قبلی به نوعی مشارکت داشته­اند. همچنین از لحاظ آمار استنباطی، بین متغیرهای سن، میزان سواد، وضعیت اقتصادی، ارتباط­های ترویجی، استفاده از رسانه­های ارتباط جمعی و متغیر مشارکت، رابطه معنی­داری در سطح 95 درصد اطمینان وجود دارد (32).

خلیقی و قاسمی (1381) به تحقیقی تحت عنوان “بررسی تأثیر مسایل اقتصادی- اجتماعیبر میزان مشارکت دامداران در طرح­های مرتعداری در بخش شمالی استان گلستان” پرداختند. نتایج در رگرسیون چند متغیره نشان داد که دو عامل داشتن مالکیت اراضی و استفاده از زمین دیم، مهمترین فاکتورهای مؤثر در مشارکت دامداران می­باشد (14).

متولی (1381) در مطالعه­ای تحت عنوان عوامل مؤثر بر جلب مشارکت روستاییان در امر بیابان­زدائی استان سمنان نشان داد مشارکت روستاییان در بیابان­زدائی معلول عوامل اجتماعی، اقتصادی، فنی و ترویجی مانند نقش رهبران محلی در جلب مشارکت سایر روستاییان و عوامل نظیر درآمد، شغل، میزان شرکت در کلاس­های ترویجی و میزان تماس مروجان با بهره­برداران بوده است.در مطالعه او بین سواد و مشارکت نیروی انسانی (یدی) رابطه مثبت و معنی­داری وجود داشت و به­عبارت دیگر مشارکت یدی روستاییان مستقل از سواد آن­ها بوده است اما رابطه مثبت و معنی­داری بین سن روستاییان و میزان مشارکت آن­ها در طرح­های بیابان­زدایی وجود داشته است (33).

خلدبرین (1382) بیان می­کند اطلاع رسانی و آموزش بهره­برداران باعث افزایش آگاهی و در نهایت افزایش مشارکت آن­ها می­شود (13).

جلالی و کرمی (1385) عوامل مؤثر بر مشارکت مرتعداران در تعاونی­های مرتعداری استان کردستان را تعیین کرده­اند. یافته­های پژوهش آن­ها نشان می­دهد، از میان سازه­های ارتباط با کارمندان منابع طبیعی، تقدیرگرایی، موفقیت­مداری، دانش فنی، سطح سواد، منفعت- هزینه، پیامد اجتماعی مشارکت، خدمات ترویجی وتأمین نهاده که دارای همبستگی معنی­داری با متغیر میزان مشارکت فرد در تعاونی می­باشند، سازه­های خدمات ترویجی و سطح سواد­، به ترتیب 37 و 2 درصد تغییرات فرد در تعاونی را توضیح می­دهند (10).

آجیلی و همکاران (1386) با بررسی عوامل غیراقتصادی مؤثر بر رضایت مجریان از مشارکت در طرح­های بیابان­زدائی در استان خوزستان دریافتند بین میانگین رضایت گروه­های مختلف مجری از نظر سطوح تحصیلات و میزان رضایت آنان از مشارکت در طرح­های بیابان­زدایی رابطه معنی­داری وجود دارد. به­عبارت دیگر، مجریان با سطح تحصیلات بالاتر رضایت بیشتری از مشارکت در طرح مذکور داشتند که این امر می­تواند به­دلیل استفاده بیشتر افراد تحصیل کرده از جلسات اموزشی و برنامه­های رادیو و تلوزیون باشد(1).

ارزانی و همکاران (1386) در مطالعه خود در مراتع سمنان نشان دادند که مراتع دارای طرح مرتعداری نسبت به مراتع ممیزی­ شده و ممیزی نشده دارای وضعیت، گرایش و تولید بهتری می‌باشند (4).

اسرار (1391) با بررسي آماره­هاي ميداني در سطح مراتع شهرستان شيراز به اين نتيجه رسيد كه تغييرات دام و دامدار در مراتع با طرح مرتعداري و مراتع فاقد طرح مرتعداري تفاوت معني داري ندارند و طرح­هاي مرتعداري به رغم موارد انگيزشي متعددي كه دارد تأثير چنداني در بهبود مديريت چرايي مراتع شهرستان شيراز نداشته است(6).

فهرست منابع

منابع فارسی:

آجیلی، ع و م.ج. بهتاش و م. دانایی 1386. عوامل غیر اقتصادی مؤثر بر رضایت مجریان از مشارکت در طرح­های بیابانزدایی در استان خوزستان. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران.

آذرنیوند، ح و ع. موسوی­نژاد 1380. تأثیر اجرای طرح­های مرتعداری بر تولید، گرایش و وضعیت مراتع سمنان. مجموعه مقالات دومین سمینار ملی مرتع و مرتعداری در ایران. سازمان جنگل­ها و مراتع و آبخفارساری کشور. 248-253.

آرخی، ص. 1380. بررسی عوامل مؤثر بر عدم مشارکت مرتعداران در طرح­های اصلاح و احیاء مراتع (با تأکید بر بهره­برداران مراتع گمیشان واقع در استان گلستان)، انجمن مرتعداری. مجموع مقالات دومین سمینار ملی مرتع و مرتعداری در ایران. 73-89.

ارزانی، ح و ح. آذرنیوند و ع. مهرابی و ع. نیکخواه 1386. حداقل مساحت مرتع مورد نیاز دامداران استان سمنان. مجله پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی. 14: 107-113.

ازکیا، م. 1374. بررسی جنبه­های اقتصادی – اجتماعی طرح­های مرتعداری انجام شده در استان فارس. مجموعه مقالات اولین سمینار ملی مرتع و مرتعداری در ایران. انتشارات سازمان جنگل­ها و مراتع کشور.70-85.

اسرار،كوك. قنبري 1388. ارزيابي و مقايسه روند تغيير دام و دامدار طرح‌هاي مرتعداري و مميزي مرتع در مراتع شيراز. چهارمين همايش ملي مرتع و مرتعداري ايران. دانشكده منابع طبيعي دانشگاه تهران،صفحه 46.

اسراری، پ. 1379. ارزیابی اقتصادی سرمایه­گذاری­های انجام شده در مراتع: مطالعه موردی استان کردستان، شهرستان سنندج. پایان­نامه کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی. دانشکده کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس.

انصاری، ن و ا، ثمری 1380. بررسی میزان مشارکت و شیوه بهره­برداری از مراتع در منطقه داشلی­برون گنبد، انجمن مرتعداری. مجموعه مقالات دومین سمینار ملی مرتع و مرتعداری در ایران. 64-72.

حسین­پور، الف. 1372. بررسی ضرورت مشارکت و تعیین نیازهای آموزشی روستاییان دامدار و جنگل­نشینان برای حفاظت خاک و آبخفارساری در حوزه آبخیز رودخانه هراز آمل، پایان­نامه کارشناسی ارشد، تربیت مدرس تهران. 69-84.

خاتون­آبادی، ا و ا. امینی و ع. میرزاعلی 1380. عوامل بازدارنده مشارکت دامداران در احیای مراتع آق­قلا در استان گلستان. مجله تولید و فرآوری محصولات زراعی و باغی. انتشارات دانشگاه صنعتی اصفهان. 5 (1): 39-54.

خلدبرین، ع. 1382. بیابان­زایی و برنامه اقدام ملی بیابان­زدایی. دفتر ترویج و مشارکت مردمی با همکاری دفتر فنی تثبیت شن و بیابان زدایی.

خلیقی، ن و ح. قاسمی 1380. بررسی میزان مشارکت دامداران در طرح­های مرتعداری، دومین سمینار ملی مرتع و مرتعداری در ایران، دانشگاه تهران. 90-104.

خلیلیان، ص و ا. شمس­الدینی 1380. بررسی وضعیت پایداری منابع طبیعی تجدید شونده (جنگل و مرتع) در برنامه اول و دوم توسعه. مجله پژوهش و سازندگی . 52: 19-21.

دادآفرین، ح. 1373. بررسی تأثیر آموزش­های ترویجی در استفاده صحیح از مراتع (شهرستان خوی). دانشکده منابع طبیعی. دانشگاه تهران.

دهقان­سلماسی، م.ج. 1374. بررسی مسائل و مشکلات طرح­های مرتعداری در استان سمنان پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.

رمضانی، ع. 1377. ارزیابی خصوصی­سازی مراتع در قالب طرح­های مرتعداری در استان فارس. پایان­نامه کارشناسی ارشد مرتعداری. دانشکده منابع طبیعی. دانشگاه تربیت مدرس. 71 صفحه.

سرداری، م. 1378. بررسی نقش شیوه­های مختلف بهره­برداری و مدیریت در وضعیت مراتع استان چهارمحال و بختیاری. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس.

سلطانی، غ. 1373. نقش عوامل اقتصادی – اجتماعی در مدیریت و بهره­برداری از مراتع کشور. مجموعه مقالات اولین سمینار مرتع و مرتعداری در ایران. انتشارات سازمان جنگل­ها و مراتع کشور. 45-57.

سنجری، غ. 1376. بررسی مراتع عشایر کوچنده سیستانی جهت دستیابی به تعادل پایدار دام و مرتع. پایان­نامه کارشناسی ارشد مرتعداری. دانشکده منابع طبیعی. دانشگاه تهران.

شمس­الدینی، ا. 1377. بررسی اقتصادی سرمایه­گذاری­های انجام شده در مراتع و تحلیل هزینه به فایده آن­ها در شهرستان ممسنی. پایان­نامه کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی. دانشکده کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس.

شهیدی­زندی، ک. 1380. عوامل مؤثر بر مشارکت دامداران در احیای مراتع. مجموعه مقالات اولین سمینار علمی ترویجی منابع طبیعی و امور دام و آبزیان. 195- 202.

طاهری، ع. 1377. تحلیل اقتصادی طرح­های مرتعداری در استان مرکزی. پایان­نامه کارشناسی ارشد مرتعداری. دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی. دانشگاه تربیت مدرس.

عابدینی، خ. 1380. بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر مشارکت دامداران در طرح­های مرتعداری منطقه دماوند. مجله جنگل و مرتع. 53: 44-52.

کلانتری، م. 1380. بررسی موانع مشارکت گوسفنداران در طرح­های منابع طبیعی و امور دام استان قم. ویژه مقالات اولین همایش ملی تحقیقات دام و مرتع. فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران. 9 (3): 1203-1216.

متولی، ح. 1381. بررسی عوامل مؤثر جلب مشارکت روستاییان در امر بیابان­زدایی استان سمنان. مجله جنگل و مرتع. 59: 50-56.

26.معین الدین، ح. 1372. سیری اجمالی بر مدیریت مراتع کشور. مجله جنگل و مرتع. 17:38ـ43

ملک­محمدی، ا. 1374.تحقیقی پیرامون شاخص­های مشارکت مردمی در مدیریت منابع طبیعی، مجله جنگل و مرتع. 29: 33-24.

موسوی­نژاد، ع. 1376. بررسی اثر مدیریت در وضعیت، گرایش، تولید و ظرفیت مراتع استان سمنان، پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.

وحدانی، ز. 1392. واکاویعواملموثربراثربخشیطرحهایمرتعداریشهرستانجهرم. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مرتعداری. دانشگاه زابل.

منابع انگلیسی:

Barbier, E. B and H. Giersch. 1993. The role of economical incentives fornatural management in developing countries. Economic progress and environmental concern. 153- 178.

Blench ,R. M. 1995. Rangeland degredation and socio-economic changes among the Bedu of Jordan: results of the 1995 IFAD survey. Jordan s rangelands. Report to IFAD, Near East and North Africa division. 25p.

Brian Ogle, R. 2001. The need for socio-economic and environment indicators to monitor degreded ecosystem.Agriculture, Environment. 87(2): 151-157.

Brunson, M.W. 1999. Status ofsocial criteria and indicators.Proceedings of the XVIII International grassland Congress. Calgary, Alberta, Canada: Association Management centre.

Burns,S , G. D. Gray , M. Mcdermott and L. C. Schweitzer. 2006. Participation in US Community-Based Forestry. Prepared for the Communities Committee the Seventh American Forest Congress by American Forets, availableonline at www.Cbfreport/survey.net. Last accessed 6 October, 2006.

Crosthwaite, J. , N. Macleod and B. Malcolm. 1997.Case studies: Theory and practice in natural resources management. Proceedings of the Australian association for social research conference, Charles stuurt university, Wagga Wagga, February 1997.

Finsterbusch, K., and W. A. Wicklin. 1989. Beneficiary participation in development rical tests of popular theories, Economics Development and Cultural Change.37(3): 573-594.

Georg, S .1992. Generalization in rural development: Eleven Village in South Gujarat. Journal of international development. 18(2): 437- 462.

Harrington, G. N. , A. D. Wilson and M. D. Young. 1984. Management of Australian Rangelands. ISBN.

Heitschmit, R. H. 1991. Ecology-Economic and eithies in Range Management Proceeding of the fourth international rangeland .2: 924.

Huntsinger, L. , L. P. Fortmann. 1990. California s privately owned oak woodlands: Owners, use and management. Journal of Range Management. 43(2):
147 – 152.

Lambert,D. K. , T. K. Harris. 1999. Stochastic Dynamic Optimization and Rangeland Investment Decisions, Western Journal of Agricultural Economics.

Murphy, J. S. , E. T. Bartlett. 1994. Economic analysis of range improvements. No.3.756. farm and ranch series economics.7p.

Okidi, J. 2005. The potential for community – based management of forest resources in Uganda.http://www.gdnet.org/fulltext/EPRC_Okidi2.pdf

Tanaka, J. A. , N. Rimbey and I. A. Torell. 2005. Rangeland Economics, Ecology and Sustainability: Implications for Policy Economic Rrsearch , western Economics Forum.