مبانی نظری و پیشینه پژوهشی مطالعه تطبیقی قسامه در حقوق ایران و فقه اسلامی

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری مطالعه تطبیقی قسامه در حقوق ایران و فقه اسلامی» که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

فهرست محتوا

مقدمه
الف ) اهمیت موضوع
ب ) اهداف تحقیق

ج) پرسش های تحقیق
د ) فرضیه های تحقیق

و ) روش تحقیق
هـ ) سازماندهی تحقیق

ی) ادبیات و پیشینه تحقیق

فصل اول

مفاهیم ، مبانی و شرایط تحقق لوث درقسامه

مبحث نخست : مفاهیم و پیشینه تاریخی 
گفتار اول : واژه شناسی

الف) قسامه
ب) قسم

ج) لوث
د) ظن
گفتار دوم : پیشینه تاریخی
الف ) در ادیان قبل از اسلام
ب ) در دین اسلام
مبحث دوم : مبانی

گفتار اول: مبانی شرعی
الف) آیات
ب) روایات
ج) اجماع
د) عقل
گفتار دوم : مبانی حقوقی
الف ) درقانون حدود و قصاص
ب) درقانون مجازات اسلامی سابق
ج ) درقانون مجازات اسلامی جدید
مبحث سوم : شرایط و عوامل تحقق و اسقاط لوث
گفتار اول: شرایط تحقق لوث
گفتار دوم : عوامل اسقاط کننده لوث
فصل دوم

قلمرو قسامه و تشریفات آن

مبحث نخست : قلمرو قسامه
گفتار اول : قسامه در قتل عمد
گفتار دوم : قسامه درقتل غیرعمد
گفتار سوم : قسامه دراعضاء و جوارح…..
مبحث دوم : تشریفات قسامه

گفتار اول: مرجع صالح جهت اقامه قسامه
گفتار دوم : حد نصاب قسامه
الف ) درقتل عمد
ب) در قتل های شبه عمد و خطای محض

ج) درجراحات

گفتار سوم : شرایط قسم خورندگان
الف) جنسیت
ب) رابطه خویشاوندی
ج) معین کردن قاتل و مقتول
د) عالم بودن قسم خورندگان
هـ ) شرط عقل و بلوغ
گفتار سوم : ادای سوگند
الف –  شرایط سوگند
ب –  مسائل سوگند
ج –  شرایط مدعی
د –  شرایط سوگند خورندگان
و –  پی آمدهای اجرا و عدم اجرای قسامه
هـ –  تعدد مدعی و مدعی علیه
ی –  اقامه قسامه ازسوی ولی امر درصورت فقدان ولی دم
ازجانب مدعی و خویشاوندان وی
ازجانب مدعی علیه و خویشاوندان وی

مبحث سوم : جواز یا عدم جواز تکرار قسم
گفتار اول: دلایل مخالفین تکرار قسم
گفتار دوم : دلایل موافقین تکرار قسم

گفتار سوم: رویکرد قانون مجازات اسلامی 

نتیجه گیری

منابع و مآخذ

مقدمه:

نهال هایی که از درخت تنومند فقه امامیه روییده، جوانه هایی را به بار می نشاند که برتمام شؤون زندگی مردم سایه گسترانیده ودرتمام امور فردی و اجتماعی انسانها اثرخود را به جای می گذارد.اندیشه حمایت از بزه دیده و جلوگیری از تضییع حق کسانی که درعرصه های گوناگون از اعمال مجرمانه دیگران خسارت می بینند، درفقه غنی شیعه مورد توجه قرار گرفته که ثمرات عملی آنها ترمیم خسارات وجنایات وارده به بزه دیدگان بوده است.عدالت زمانی توان بروز و ظهور پیدا می کند که آنهایی که درخیال خود با اغراض مجرمانه، قصد تعرض به حریم انسان ها را دارند از هیمنه قانون به گوشه ای بخزند و دست خویش را به خون انسان های بی گناه آغشته نکنند.درجهان کنونی علی رغم وجود ابزارهای متنوع درکشف جرم، همواره برخی ازافراد شرور با استفاده از امکانات و ابزار پیچیده ، اندیشه مجرمانه خویش را به گونه ای به ظهور می رسانند که اثبات جرم آنها درنزد قاضی آسان نیست.ازسوی دیگر پیشگیری ازوقوع جرم امری نیست که هیچ صاحب خردی درآن تردید نماید.یقینا” اینکه مجرم درطی مسیر اندیشه ی مجرمانه خویش و احتساب سود و زیان حاصله ازجرم به این نتیجه برسدکه راه گریزی از دست قانون و اثبات جرم واعمال مجازات نخواهد داشت، یکی از مهم ترین راههای رسیدن به اهداف فوق است.دراین راستاقانون «قسامه»نقش بسزایی درتضمین هرچه بیشترحقوق بزه دیده،ایفامی کند.«قسامه»یکی از راههای اثبات قتل و جرح یانفی آنها درحقوق اسلام است،مشهور فقهای امامیه حجیت«قسامه» به عنوان یکی از راه های اثبات جرایم علیه تمامیت جسمانی افراد را، مشروط به وجود«لوث» می دانند.براین اساس ازنظر حقوقدانان اسلامی حجیت «قسامه»مطلق نیست بلکه مقید به تحقق «لوث»است.«لوث» به هرگونه اماره یاسببی گفته می شود که باعث حصول ظن قوی ومتعارف برای قاضی نسبت به درستی ادعای مدعی قتل یاجرح گردد.هرگاه چنین حالتی برای قاضی رسیدگی کننده حاصل شودزمینه اجرای مراسم«قسامه»توسط خویشان نسبی مدعی فراهم می گردد.به رغم اشکالات و نظریات مختلفی که از صدر اسلام تاکنون درباره عمل به قسامه مطرح گردیده است مشهورحقوقدانان اسلامی درمشروعیت عمل به قسامه اتفاق نظردارند.هرچند درمیان طرفداران عمل به قسامه نسبت به برخی ازاحکام آن اختلاف نظر وجود دارد.به طورمثال دراین که آیا دراثبات قتل عمدی ازطریق قسامه، اتیان پنجاه قسم کفایت می کند یا این که اتیان آن توسط پنجاه نفر از خویشان مدعی قتل ضرورت دارد، اختلاف نظر وجود دارد.قانون گذار جمهوری اسلامی ایران به تبعیت از نظربسیاری از فقهای شیعه درماده 248قانون مجازات اسلامی (مصوب1370)دراین باره مقرر می داشت:«درموارد لوث، قتل عمد با پنجاه قسم ثابت می شودوقسم خورندگان باید از خویشان و بستگان نسبی مدعی باشند و درمورد آنها رجولیت شرط است.»و درتاریخ 23/10/1381 ماده فوق را اصلاح کرده، مقررمی دارد:« درموارد لوث،قتل عمد با قسم پنجاه نفر مرد ثابت می شود و قسم خورندگان باید از خویشان و بستگان نسبی مدعی باشند.

اهمیت موضوع:

قانون «قسامه» نقش بسزایی در تضمین هرچه بیشتر حقوق بزه دیده ایفا می­کند. قسامه یکی از راه­های اثبات قتل و جرح یا نفی آنها درحقوق اسلام است، مشهور فقهای امامیه حجیت «قسامه» به عنوان یکی از راه­های اثبات جرایم علیه تمامیت جسمانی افراد را، مشروط به وجود «لوث» می­دانند. دراین راستا از نظر حقوقدانان اسلامی حجیت «قسامه» مطلق نیست بلکه مقید به تحقق «لوث» است.

«لوث» به هرگونه اماره یا سببی گفته می­شود که باعث حصول ظن قوی و متعارف برای قاضی نسبت به درستی ادعای مدعی قتل یا جرح گردد. هرگاه چنین حالتی برای قاضی رسیدگی کننده حاصل شود زمینه اجرای مراسم «قسامه» توسط خویشان نسبی مدعی فراهم می­گردد.

بررسی و مطالعه تطبیقی قسامه بعنوان یکی از ادله اثبات دعوی کیفری و تطبیق آن با فقه امامیه می تواند به موانع و مشکلات تئوری و عملی این موضوع بپردازد و همچنین برای حل آن راهکارهایی دراین زمینه پیشنهاد می شود.

فهرست منابع

• القرآن الکریم

منابع فارسی:

1. رازی زاده،محمد علی،قسامه درنظام قضایی اسلام،انتشارات قم دفترتبلیغات اسلامی حوزه علمیه 1374
2. ولیدی،محمدصالح،حقوق جزای اختصاصی(جرایم علیه اشخاص) جلد دوم، مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
3. میرمحمدصادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی، جرایم علیه اشخاص، نشرمیزان ، چاپ سیزدهم ، زمستان 1392
4. آقایی نیا، حسین،جرایم علیه اشخاص،انتشارات میزان ، چاپ دوم، بهار 1385
5. محمودی، عباسعلی ،حقوق جزایی اسلام (کشف علمی جرم)، نشرميزان ص 24
6. مرعشی، سیدمحمد حسن،دیدگاه های نو در حقوق کیفری اسلام،نشرمیزان،جلدیک، چاپ دوم1376
7. دوست محمدی، هادی،لوث و قسامه، مجله کانون وکلا، شماره پنجم، 1375
8. موسوی بجنوردی، محمد ، فقه تطبیقی، جلد 1 ، نشر میعاد 1376، ص 58 –
9. ابوالقاسم ابن احمد یزدی به کوشش محمد تقی دانش پژوه، ترجمه فارسی شرایع الاسلام، تألیف محقق حلی، جلد چهارم،چاپ13
10. بازگیر،یداله ، قانون مجازات اسلامی درآیینه آراء دیوان عالی کشور (قتل عمد) جلد دوم انتشارات ققنوس چاپ دیبا 1376.
11. گرجی، ابوالقاسم، حدود تعزیرات و قصاص،نشرققنوس، 1380 ، ص30
12. زراعت، عباس ، شرح قانون مجازات اسلامی بخش قصاص، انتشارات ققنوس 1379
13. جویباری، احمد، بررسی اجمالی جرم قتل و کیفر قصاص،نشر دانشگاه، چاپ 1388
14. شهید ثانی،«مسالک الافهام»محقق حلی«شرایع الاحکام»حقوق کیفری اسلام(قصاص)مترجم ابوالحسن محمدی،مرکزنشردانشگاهی تهران،سال1374
15. جعفری لنگرودی،محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، انتشارات امیرکبیر،1375،جلد پنجم،چ3
16. سلسله پژوهش های فقهی- حقوقی 2، معاونت آموزش قوه قضاییه دفتر آموزش روحانیون و تدوین متون فقهی، قم انتشارات جنگل.
17. مرتضوی، سیدفتاح ،شرح قانون مجازات اسلامی(مبانی فقهی)جلد دوم(قصاص)انتشارات مجد چاپ اول 1381
18. گلدوزیان،ایرج وسمیعی فر،محمدجواد،مجموعه قوانین جزائی،چاپ چهارم، فروردین1371نشر دفترحقوقی میزان ص37الی40
19. کمانگر ، احمد، قوانین جزایی شماره 2 چاپ 1347 ص 60
20. علی آبادی،دکترابوالحسین،موازین قضائی(جزائی)،انتشارات حسینیه،چاپ دوم،پائیز1368،جلد2ص 432
21. صحراگرد،احمد،نقش وکاربرد عملی قسامه درمراجع قضایی،انتشارات جاودانه،جنگل،چاپ اول1389
22. محقق حلی، شرایع الاسلام، ترجمه ابوالقاسم ابن احمد یزدی به کوشش محمد تقی دانش پژوه، جلد چهارم، انتشارات دانشگاه تهران،1360
23. الموسوی خمینی، روح اله ، تحریر الوسیله، مؤسسه النشر الاسلامی قم،چاپ ششم ج2،

24.خوئی،سیدابوالقاسم،مبانی تلمکه المنهاج،ترجمه علیرضاسعید،تهران انتشارات خرسندی،چاپ دوم 1391

25.محقق حلی، شرایع الاحکام،ترجمه ابوالحسن محمدی،مرکز نشر دانشگاهی،1373

26.عمید،فرهنگ فارسی،نشر دیدار ، ج2ص1578

27. رساله ارشداقای مجید اسلامیان ، قسامه در نظام قضایی ایران ، تابستان 1389دانشگاه آزاد واحد دامغان

منابع عربی:

1. شیخ طوسی، ابوجعفر ، کتاب الخلاف ، قم نشر دارالکتب العلمیه بی تا ج3 ، ص 154، مسأله 9.
2. ادریس، عوض احمد، دیه، تهران انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی،چاپ 1372، ص166.
3. خوانساری ،مرحوم آیت الله العظمی آقای سید احمد،جامع المدارک،مؤسسه الصدوق قم1364، ج 7 ص 258چاپ دوم
4. جوهری صحاح اللغه، تحقیق: احمد عبدالغفور عطار، چاپ سوم، دارالعلم للملایین، بیروت، 1404/1984، ص 2010.
5. فیروزآبادی، القاموس المحیط، المؤسسه العربیه لطباعه والنشر، بیروت 1371/1952، ص 146.
6. نجفی ، محمد حسن ، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام ،تهران، دارالکتب الاسلامیه،چاپ سوم، 1367جلد 42، ص226.
7. ابن اثیر،النهایه،تحقیق:طاهر احمد زادی و محمود محمد طناجی، المکتبه العربیه، بیروت، ص61 – 61.
8. شهید ثانی، مسالک الفهام- تهران، مرکز نشر دانشگاهی ، 1374
9. عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، تهران، نشر المکتبه الاسلامیه،چاپ پنجم،ج 18، ص 172-170
10. محقق حلی ، شرایع الاسلام، انتشارات دانشگاه تهران ، ج چهارم ،1360
11. دوست محمدی، هادی، تحریرالوسیله، جلد 2 (فیما یتحق به اللوث) ص 34.
12. شهید اول ، لمعه الدمشقیه، انتشارات دانشگاه تهران 1368
13. علامه مجلسی، بحار الانوار، چاپ بیروت، ج13، ص 273 – 266.
14. عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه،تهران المکتب الاسلامیه، چاپ 5 جلد 19، ص118، ح5.
15. الجزیری، عبدالرحمن ، الفقه علی المذاهب الاربعه، دارالکتب العلمیه ،بیروت لبنان، ج5، ص385، با مراجعه به صحیح بخاری.
16. القرابطی ، محمدبن احمد(ابن رشد)، بدایه المجتهد و نهایه المقتصد،دارالمعرفه، بیروت لبنان ج 2، بحث قسامه، ص 358.
17. سنن بیهقی ، ج 10، ص 252، ح5.
18. الحلی،الحسن بن یوسف بن مطهر(العلامه حلی)،تحریر الاحکام، مؤسسۀامام صادق(ع)قم ج2،چاپ اول 1420هـ.ق
19. شیخ طوسی،ابوجعفر، الخلاف، قم دارالکتب العلمیه بی تا،ج3، ص153، مسأله 4.
20. حسینی عاملی، محمد جواد ، مفتاح الکرامه، ج10، ص 34 و 35.
21. فاضل هندی ، کشف اللثام،چاپ سنگی،جلد2،کتاب جنایت،ص280
22. بهنسی،احمدفتحی،الجرائم فی الفقه الاسلامی،بیروت: دارالشروق ، چاپ ششم،1988،ص240و امیرعبدالعزیز الفقه الجنائی فی الاسلام ص95.

23.النهایه، ابن اثیر، تحقیق: طاهر احمد زادی و محمود محمد طناجی،چهار جزء المکتبه العربیه،ج4، ص63.

24.ابن رشد، بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، ج2، بحث قسامه، ص358.

25.کلینی،محمدبن یعقوب، فروع کافی، تهران:دارالکتب الاسلامیه،1388هـ .ق ج2،ص342،باب القسامه

منابع مواد قانونی

• جهانگیر، منصور، قانون مجازات اسلامی.
• اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی،مجموعه قوانین اولین دوره مجلس شورای اسلامی،چاپ دوم1366،چاپخانه مجلس شورای اسلامی ص237 و 238
• رأی شماره 165 مورخ 17/3/1371 شعبه دوم دیوان عالی کشور.
• مجموعه قانون مجازات اسلامی سابق
• لايحه قصاص
• موادی از قانون مجازات اسلامی جدیدمصوب سال1392
• قانون یار مجازات اسلامی جدید، ناشر: چتر دانش آراء سبز سابق.