مبانی نظری و پیشینه پژوهشی مطالعه تطبیقی حق حبس در معاملات معاوضی در حقوق ایران و فقه اسلامی

با سحافایل در خدمت شما هستیم با «پیشینه پژوهشی و تحقیق و مبانی نظری مطالعه تطبیقی حق حبس در معاملات معاوضی در حقوق ایران و فقه اسلامی» که بطور کامل و جامع به این مبحث پرداخته و نیاز شما را به هرگونه جستجوی بیشتری برطرف خواهد نمود.

فهرست محتوا

 

مقدمه

کلیات

تاریخچه حق حبس

فصل اول: مفهوم حق حبس و سایر مفاهیم اصلی پژوهش

1-1- مفهوم حق حبس

1-1-1- تعریف حق

1-1-2- مفهوم حبس در لغت

1-1-3- مفهوم اصطلاحی حبس

1-1-3-1- معنای مصطلح حبس در فقه شیعه

1-1-3-2- معنای اصطلاحی حبس در حقوق مدنی ایران و مواد مربوطه

1-2- سایر مفاهیم مرتبط با حق حبس

1-2-1- مورد عقد (عوض و معوّض)

1-2-2- شرایط عوض و معوض

1-2-3- عقد یا معامله معاوضی

1-2-3-1- مفهوم و تعریف عقد

1-2-3-1-1- مفهوم لغوی عقد

1-2-3-1-2- مفهوم اصطلاحی عقد

1-2-3-1-3- مفهوم لغوی معامله

1-2-3-2- ماهیت و ارکان تشکیل دهنده عقد

1-2-3-2-1- ماهیت عقد

1-2-3-2-1-1- تعاریف عقد درفقه و حقوق

1-2-3-2-1-2- ماهیت عقد در فقه عامه

1-2-3-2-1-3- ماهیت عقد در حقوق موضوعه

1-2-3-2-2- ماهیت معامله

1-2-3-2-2-1- در مفهوم عام

1-2-3-2-2-2- در مفهوم خاص

1-2-3-2-2-3- در مفهوم اخص

1-2-3-2-3- تعریف معامله معاوضی

1-2-3-2-4- شرایط معامله معاوضی

1-2-4- عقد معوض و عقد غیر معوض

1-2-4-1- تعریف عقد معاوضی

1-2-4-1-1- ویژگی های عقود معاوضی

1-2-4-1-2- آثار معاوضی بودن عقد

1-2-4-1-3- فایده تشخیص عقود معوض

1-2-4-2- تعریف عقد غیر معاوضی

1-2-4-2-1- معیار تشخیص عقود غیر معوض

1-2-4-2-2- اقسام عقود غیر معاوضی

1-2-4-3- تفاوت بین عقد معوض و غیر معوض بر مسئله شرط عوض

1-2-4-4- تفاوت این دو نوع عقد از جهت آثار حقوقی

1-2-4-5- نتیجه گفتار حاظر

1-2-5- تسلیم و تسلم

1-2-5-1- تعریف تسلیم و تسلم

1-2-5-2- ماهیت و مبنای حقوقی تسلیم و تسلم

فصل دوم: ماهیت و مبانی حق حبس از دیدگاه حقوقی و فقهی

2-1- بررسی ماهیت حق حبس

2-1-1- بحث مقدماتی در بیان حق

2-1-2- ماهیت حق حبس

2-1-3- تبیین ماهیت حق حبس از دیدگاه علمای فقه و حقوق

2-1-4- شناخت ماهیت حق حبس

2-1-5- مطالعه تطبیقی در فقه عامه

2-2- مبانی حق حبس در فقه امامیه و حقوق ایران

2-2-1- بررسی مبانی حق حبس از دیدگاه علمای شیعه

2-2-2- بررسی مبانی حق حبس از دیدگاه دکترین حقوق مدنی ایران

2-3- چگونگي پايان دادن به تنازع ناشي از حق حبس

فصل سوم :موارد پیدایش حق حبس و شروط آن از دیدگاه حقوقی و فقهی

3-1- شرایط پیدایش حق حبس

3-1-1- موجدات حق حبس

3-1-1-1- انعقاد عقد بیع صحیح میان بایع و مشتری

3-1-1-2- واجب التسلیم بودن تعهدات طرفین عقد

3-1-1-3- لزوم همزمانی تعهدات طرفین عقد

3-1-1-4- حق حبس هنگام حلول اجل

3-1-1-5- تعهدات بایع و مشتری مرکب از حال و مؤجل

3-1-2- تبیین محدوده­ی حق حبس در حقوق ایران و فقه امامیه

3-1-2-1- حق حبس یک استثناء است

3-1-2-2- دامنه جریان حق حبس محدود به عقود معاوضی است

3-1-2-3- دامنه جریان حق حبس وسیعتر از عقود معاوضی است

3-1-2-4- محدوده حق حبس در قوانین ایران

3-1-3- شرایط حابس و محبوس

3-1-3-1- در شرایط حابس

3-1-3-2- در شرایط محبوس

3-1-3-3- تکالیف حابس

3-1-3-3-1- حفظ و نگهداری محبوس

3-1-3-3-2- منافع محبوس در زمان حبس

3-1-4- بررسی وضعیت عین محبوسه در حین حبس

3-1-4-1- انتفاع مشتري از مبيع در مدت حبس

3-1-4-2- قبض مبيع بدون اذن بايع در مدت حبس

3-1-4-3- تصرفات متبايعين در موضوع حق حبس

3-2- شرط حال بودن هر دو عوض در حق حبس

3-2-1- شرط حال بودن عوضین در حقوق مدنی ایران

3-2-2- شرط حال بودن عوضین از منظر فقهای امامیه

3-3- مشروط نبودن تسلیم به شرط ضمن عقد

3-3-1- مشروط نبودن تسلیم به شرط ضمن عقد در دکترین حقوق مدنی

3-3-2- مشروط نبودن تسلیم به شرط ضمن عقد در فقه امامیه

3-3-2-1- اقسام شرط و تعاریف آن در فقه

3-3-2-2- رابطه شرط با عقد

فصل چهارم: آثار اعمال حق حبس و موجبات زوال آن

4-1- آثار اعمال حق حبس

4-1-1- شیوه اجرای حق حبس

4-1-2- امانی بودن ید در زمان اعمال حق حبس

4-1-3- هزینه نگهداری از مال در دوره حبس

4-1-4- امکان اجبار حابس به تسلیم از سوی دادگاه

4-1-4-1- آیا هر حق امتناع را باید حق حبس دانست ؟

4-1-4-2- امتناع طرفین از تسلیم

4-1-4-3- اولویت در تسلیم

4-1-5- تلف یکی از عوضین در دوره اعمال حق حبس

4-1-5-1- شرایط اعمال قاعده تلف مبیع قبل از قبض

4-1-5-2- تلف بعض از مبیع قبل از قبض

4-1-5-3-آثار قاعده تلف مبیع قبل از قبض

4-2- موجبات زوال حق حبس

4-2-1- اسقاط حق حبس

4-2-1-1- اسقاط ضمنی در خود عقد

4-2-1-2- اسقاط صریح یا ضمنی پس از عقد

4-2-2- تسلیم عوض از سوی طرف معامله

4-2-2-1- تسلیم تمام عوض

4-2-2-2- تسلیم جزئی از عوض

4-2-3- نتیجه گیری و جمع بندی در مورد حق حبس مدنی

4-3- عدم تأثیر فوت یا حجر حابس در حق حبس

4-3-1- وجود حق حبس پس از فوت حابس و انتقال به ورثه

4-3-2- قابليت استناد به حق حبس عليه قائم مقام مشتري و اشخاص ثالث

4-3-3-تأثیر حجر حابس یا ورشکستگی او در حق حبس

4-3-3-1- آثار حکم ورشکستگی حابس نسبت به طلبکاران

4-3-3-1-1- منع تعقیب انفرادی

4-3-3-1-2- حال شدن دیون مؤجل

4-3-3-1-3- منع دریافت خسارت تأخیر تأدیه از دیون ورشکسته

4-3-3-2- آثار حکم ورشکستگی نسبت به شخص ورشکسته

4-3-3-2-1- منع مداخله ورشکسته در اموال خود

4-3-3-2-2- آثار حکم نسبت به معاملات ورشکسته

4-3-3-2-2-1- معاملات قبل از تاریخ توقف

4-3-3-2-2-2- معاملات بین تاریخ توقف تا صدور حکم

4-3-3-2-2-3- معاملات بعد از صدور حکم

نتیجه گیری

فهرست منابع

 

مقدمه

الحمدلله الذي لایبلُغُ مِدحتَه القائلون و لایُحصِي نَعماءَه العادُّونَ و لایُؤَدِّي حقَّه المجتهدون الذِي لایُدرکُه بُعدُ الهِمَم و لاینالُه غوصُ الفِطن و الصلاةِ علی رسُلِه نبيِّ الرَّحمة و إمام الأئِّمة و سراج الأُمَّة و علی أهل بیته مصابیح الظُّلَمِ و عِصَمِ الأُمّمِ و منار الدِّین الواضحة و مثاقیل الفضل الرّاجحة. عقود معوض یکی از نخستین اشکال معاملات بوده است که بشر از قدیم الایام آنرا شناخته است، بشر در اعصار گذشته حوائج خویش را از طریق داد و ستد برطرف می ساخت. و عموماً ملکیت از طریق قبض و اقباض فیزیکی از یکی به دیگری انتقال می­یافت، صرفاً کسی مالک شناخته می­شد که مال در ید او قرار داشت. از زمانی که بشر توانست ملکیت را که یک رابطه­ی اعتباری بین اشخاص و اموال است بشناسد، معاملات به شکل معاوضه صورت پذیرفت. به نظر می­رسد بیع زمانی بعنوان یکی از اشکال معاملات مطرح شد که بشر پول را به منظور سهولت در انجام معاملات، بجای یکی از عوضین وارد قلمرو معاملات کرد، و در حقیقت بیع زائیده­ی معاوضه است. عقود معوض علاوه بر جامعه جهانی در حقوقی داخلی کشورمان نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است چرا که مادر عقود(ام العقود) محسوب می­شود و برای اثبات این اهمیت می بایست از علمای برجسته ای همچون صاحب مکاسب، شیخ مرتضی انصاری نام برد که سالیان درازی از عمر خویش را صرف روشن ساختن همین بحث کرده اند و از اهمیت آن نیز همین بس که در قرآن کریم نیز واژه بیع در هفت آیه و افعال مشتق آن در پنج آیه مطرح شده است. از آنجا که عقد بیع از جمله عقودی است که برای رفع نیازهای مادی اشخاص از دیگران، مورد استفاده قرار می­گیرد و نیز دعاوی متعددی که در ارتباط با عقد بیع در محاکم مطرح می­شود بیشتر مربوط به تعهدات طرفین عقد می­باشد و چون مقررات قانون مدنی در مورد حق حبس ناکافی و پراکنده به نظر می­رسد، از این رو مسائل بسیاری مطرح می­شود که باید به آنها در پرتو رجوع به قواعد کلی و اصول و نیز نظریات فقها پاسخ داد و راه حلی در خور برای آنها یافت. ريشه تاريخي حق حبس به عنوان يك قاعده عمومي حقوق را بايد در حقوق آلمان جستجو كرد كه با شروع قرن بيستم وارد حقوق فرانسه و كشورهاي عربي شد. هر چند كه به طور پراكنده مصاديق اين قاعده در همه نظام های حقوقي وجود داشته است. در قوانين فعلي ايران به كليت اين قاعده تصريح نشده است ولي برخي از موارد آن در مواد قانوني ديده مي‌شود. مبناي اصلي قاعده را در تقابل و وابستگي عوضين بايد جستجو كرد، هر چند اين مبنا اختلافي است و مبناي “Consideration” در حقوق كامن لا شهرت بيشتري دارد و در نظرات برخي از فقها نيز وارد شده است. براي تحقق حق حبس شرايطي لازم است و موانع متعددي نيز از جمله اجراي بخشي از تعهد، شرط تاجيل در قرارداد، شرط اسقاط حق حبس و … بر سر راه حق حبس وجود دارد. از بررسي فقه اسلامي، حقوق ايران و عرب بدست مي‌آيد كه حق حبس به عنوان ضمانت اجراي قراردادها تحت يك عنوان كلي در جایي جز حقوق كشورهاي عربي و تحت عنوان “وسايل ضمان‌التنفيذ” بررسي نشده است ولي به طور پراكنده مطرح و مورد دقت قرار گرفته است. به هر حال در عقودي نظير بيع و اجاره، در همه نظام هاي حقوقي، حق حبس اجراء مي‌گردد. در اين نوشتار علاوه بر اينكه مسائل عمده مربوط به حق حبس كه به طور پراكنده در متون فقهي وجود دارد، از لابه لاي آثار مكتوب فقيهان استخراج و مدون شده است، پندارهاي نادرستي چون تعميم موضوع آن به هر نوع امتناع، انحصار آن در عقد بيع و حتي لزوم دو طرفه بودن آن، مورد نقد و بررسي قرار گرفته است.

شايسته است كه ضمانت اجراي حقوق تعهدات مورد اهتمام قرار گيرد. شخصي كه به موجب قرارداد خود را متعهد مي سازد كه كاري انجام دهد و ياچيزي راتسليم كند بايد ملتزم به قرارداد باشد. حال اگر متعهد برطبق قرارداد عمل نكند و از ايفاي تعهد خود امتناع ورزد، متعهدله براي حفظ حقوق خود و استيفاء مطالباتش چه مي­تواند بكند و چگونه مي تواند با متعهدي كه از ايفاء تعهداتش امتناع مي ورزد مقابله نمايد و اهداف قانوني و قراردادي را تعقيب و تحصيل نمايد؟ و در يك كلام، ضمانت اجراي حقوق تعهدات چيست؟ يكي از روشهايي كه نظام حقوقي اسلامي براي مقابله از اجراي تعهد پيش بيني كرده، حق حبس مي باشد كه مهمترين دليل حجيت حق حبس بناي عقلا است.

هدف و انگيزه طرفين عقد بيع، علاوه بر مالكيت عوضين، در اختيار گرفتن آنها است. از اين رو، براي هر يك از طرفين حق حبس در نظر گرفته شده است و آنها مي توانند براي نيل به اين هدف، اجراي تعهد از سوي خود را به اجراي تعهد طرف مقابل موكول سازند. در كنوانسيون يك طرف قرارداد مي تواند در قبال عوض و هزينه نگهداري از كالا از حق حبس استفاده كند. همچنين مي تواند اجراي تعهد از سوي خود را با توجه به شروط مندرج در ماده 71 معلق سازد. در حقوق ايران برخلاف كنوانسيون در قبال هزينه حفظ كالا حق حبس وجود ندارد. حق تعليق اجراي قرار داد نيز به صورت يك قاعده كلي مطرح نشده است.

– بقره/254 و275، ابراهیم /31،نور/37،جمعه/ 9،توبه/ 111، حج /40.

– بقره /282،توبه/ 111،ممتحنه/ 12،فتح/ 10و18 .

 

فهرست منابع

قرآن کریم

الف) منابع فارسی:

اسکینی،ربیعا:حقوق تجارت،برات،1373،انتشارات مجد،تهران،چاپ اول .

اسکینی،ربیعا:ورشکستگی و تصفیه امور ورشکسته،1376،انتشارات سمت،تهران،چاپ اول .

امامی،سید حسن:حقوق مدنی،1364،انتشارات اسلامیة،چاپ چهارم،ج2,1 .

اسپرهم،کاظم،رأی شماره ی 187-28/1/1317 شعبه چهارم دیوان عالی کشور .

باقری.طباطبائی،ا.م،1384،حق حبس،فصلنامه مطالعات اسلامی،شماره67 .

بروجردی عبده،محمد:حقوق مدنی،1329،چاپ علمی تهران،ج1 .

بوشهری،جعفر:نشریه دانشکده حقوق و علوم سیاسی،شماره3 .

پاد ابراهیم:حقوق کیفری اختصاصی،1352،چاپخانه دانشگاه تهران،پاپ سوم،ج1 .

جعفری لنگرودی، محمد جعفر: حقوق تعهدات،1363،انتشارات دانشگاه تهران،چاپ اول،ج1 .

جعفری لنگرودی، محمد:دایره المعارف علوم اسلامی،1363،انتشارات دانشگاه تهران،ج1 .

جعفری لنگرودی، محمدجعفر: ترمینولوژی حقوقی،1368،انتشارات گنج دانش،چاپ چهارم .

دهخدا،علی اکبر:فرهنگ و لغت نامه دهخدا .

ذو المجدين، زين العابدين: فقه و تجارت، 1326، انتشارات دانشگاه تهران، تهران .

شمس،عبداله: آیین دادرسی مدنی، بی تا.ج3 .

شهیدی، مهدی:آثار قرادادها و تعهدات، 1382، نشر مجمع علمی فرهنگی مجد، چاپ اول، ج 3 .

شهیدی،مهدی:حقوق مدنی3،تعهدات، 1380،انتشارات مجد، تهران،چاپ اول .

شهیدی،مهدی،حقوق مدنی 6،عقودمعین1، 1383، انتشارات مجد، تهران،چاپ دوم،ج1.

صفری، محمد، ورشکستگی(نظری و عملی):بی تا، بی جا .

طاهری،حبیب اله:حقوق مدنی،1357،چاپخانه دفتر انتشارات اسلامی،چاپ اول،ج4 .

عدل، مصطفی(منصور السلطنه):حقوق مدنی،1354،انتشارات امیرکبیر،چاپ هشتم .

غروی اصفهانی،محمدحسین:حاشیة المکاسب،1377، حوزه علمیه،دفتر تبلیغات قم، مرکز انتشارات،قم،ج 1و2و3 .

فراهانی،قائم مقام: ورشکستگی و امورتصفیه،1368،انتشارات دانشگاه تهران، تهران .

فیروزآبادی ،مجدالدین­محمد بن یعقوب:القاموس المحیط،1344ﻫ،نشرالحسنیةالمصریة،چاپ2 .

قانون تجارت،مصوب1303 هـ.ش،موسسه انتشارات آگاه،1385،چاپ 46، .

کاتوزیان،ناصر، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی،1377،نشر دادگستر،تهران .

کاتوزیان، ناصر:دوره مقدماتی حقوق مدنی، اعمال حقوقی(قرارداد ایقاع)،1385، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ11 .

کاتوزیان،ناصر:حقوق مدنی،عقود معین،1371،شرکت انتشار،چاپ چهارم،ج1 .

کاتوزیان،ناصر:حقوق مدنی،قواعد عمومی قراردادها،1364،انتشارات بهنشر،چاپ اول،ج1و3و4.

کاتوزیان،ناصر:حقوق مدنی،معاملات معوض(عقود تملیکی)،1368،انتشارات یلدا،چاپ سوم،ج1 .

کاتوزیان،ناصر:دوره مقدماتی حقوق مدنی(اعمال حقوقی-قرارداد-ایقاع)،1371،شرکت انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا،چاپ دوم،ج1 .

کاشانی،سیدمحمود:جزوه­حقوق مدنی7،انتشارات­دانشکده­حقوق دانشگاه­شهید­بهشتی،دوره کارشناسی،­سال­تحصیلی­64-63.

متین،احمد:مجموعه رویه قضائی،1330،تهرات،بخش حقوقی مشتمل بر نظریات دیوان عالی کشور ازسال1311تا 1330.

محقق داماد،سید مصطفی:حقوق قراردادها درفقه امامیه،1389،پژوهشگاه­حوزه ­و­دانشگاه باهمکاری­انتشارات­سمت،قم،ج2.

محقق داماد، سید مصطفی:حقوق خانواده،1379، انتشارات سمت، تهران، چاپ اول، ج1.

محقق داماد، سید مصطفی:حقوق قراردادها در فقه امامیه،1379، انتشارات سمت،تهران، ج1 .

مکی،محمد بن محمد،القواعد و الفوائد،تر:دکترسید مهدی صانعی، 1372، انتشارات دانشگاه فردوسی، مشهد، ج1 .

موسوی الخمینی،روح الله:تحریر الوسیله،1380،دارالعلم،قم،ج2 .

ن.م.مورخ6/8/1346،مجموعه­نظرهای­مشورتی اداره حقوقی وزارت دادگستری در زمینه مسایل مدنی،ازسال1342تا 1355.

نفیسی،سعید:فرهنگ فارسی به فارسی .

 

 

 

 

ب) منابع عربی:

ابن ادريس حلي، محمد بن منصور بن احمد:السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي، 1417ق، مؤسسه نشر اسلامي، قم، چاپ دوم، ج2.

ابن منظور،محمدبن مکرم:لسان­العرب، 1997م،دارصادر،بیروت،چاپ4 .

اراکی،محمد علی:کتاب البیع،1415هـ.ق،موسسه اسماعیلیان،قم،چاپ اول،ج2.

اردبیلی،احمدبن محمد(مقدس اردبیلی):مجمع الفائدة والبرهان فی شرح ارشاد الذهان،چاپ سنگی، قم.

اردكاني يزدي، مرتضي: غنية الطالب في الحاشية علي المكاسب، 1364، چاپخانه علميه، قم، چاپ اول، ج5.

الجمال،مصطفی:احکام الالتزام، 1991م، مکتبه الجار الجامعیه.

الحسینی الروهانی،سید محمد صادق:فقه الصادق تعلیقه علی المکاسب،1389هـ.ق،مطبعه علمیه،قم،ج6و14.

السنهوری بیک،عبدالرزاق:الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید،1960م،دارالاحیاء التراث العربی،بیروت،لبنان،ج2.

السنهوری بیک،عبدالرزاق:مصادر الحق فی الفقه الاسلامی،بی تا،دارالحیاء التراث العربی،بیروت،لبنان،ج2.

السنهوری، عبدالرزاق احمد: نظریة العقد، 1998م-1377، منشورات الحلبی الحقوقیه،بیروت،لبنان .

الغروی النائینی،میرزا­محمد­حسین:تقریرات(تعلیقه­غروی­بر­مکاسب)،1373هـ.ق،مکتبه البوذر جمهری،چاپخانه حیدری،ج2.

الموسوی الخمینی،روح اله(امام خمینی):کتاب البیع،1363،موسسه اسماعیلیان،قم،جلد5.

انصاری،شیخ مرتضی:مکاسب، 1374،انتشارات دهاقانی،قم،چاپ سوم،ج3و6 .

آل کاشف الغطاء، محمد حسین:تحریرمجلة الاحکام،شرح مجله الاحکام العدلیه،1361هـ.ق،تهران،ج 1,2.

بحرانی،یوسف بن احمد:الحدائق الناضره فی­احکام العترة الطاهره،1410هـ.ق،قم،موسسه نشر اسلامی،چاپ اول،ج18,19 .

جبعی­عاملی،زین­الدین­بن­نور­الدین(شهید­ثانی):روضه­البهیه­فی­الشرح­لمعه­الدمشقیه،1396هـ.ق،دارالعالم الاسلامی،بیروت،ج3.

جوهری:الصحاح في اللغة.تح: أحمد عبد الغفور عطار،1990م،نشر دار العلم للملايين،چاپ4 .

جیلانی قمي،ميرزا ابوالقاسم:جامع الشتات،1317هـ.ق،موسسه کیهان،چاپ اول،ج1,2.

حاشیه رد المحتار علی الدر المختار(شرح تنویر الابصار)،1386هـ.ق،دارالفکر،بیروت،لبنان،چاپ دوم،ج3.

حسینی عاملی، سید محمد جواد: مفتاح الکرامة،1424 ق، مؤسسه نشر إسلامی،قم،چاپ اول، ج12.

حسینی مراغی، میرفتاح:العناوین الفقهیة،1418هـ.ق،مؤسسة النشر الإسلامی،قم،چاپ1،ج2.

حلی،یوسف بن مطهر (علامه حلی):تذكرة الفقهاء،1420هـ.ق،بیروت،موسسه آل البیت(ع) الاحیاء التراث،چاپ اول،ج10 .

خطاب،وهبه:احکام الالتزام بیع الشریعة الاسلامیه و القانون،1983م،قاهره،دارالفکر العربی،چاپ اول.

خوانساري،سيد احمد:جامع المدارك في شرح المختصر النافع،1405هـ.ق،موسسه اسماعیلیان،قم،چاپ سوم،ج3.

خوئی، سید ابوالقاسم: محاضرات فی الفقه الجعفری، 1419، (تقریرات توسط اسحاق فیاض)،مؤسسة النشر الإسلامی، قم،چاپ اول،ج2.

خوئی،سید ابوالقاسم:مصباح الفقاهه فی المعاملات،1412هـ.ق،دارالهادی،بیروت،لبنان،ج7,3,2 .

سرخسی،شمس الدین:المبسوط،1986م،مجلدات 12و13،دارالمعرفه،بیروت، لبنان،ج13.

شهید ثانی، زین الدین بن علی بن احمد عاملی: الروضه البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، 1410ق، منشورات مکتبة الداوری، قم، چاپ اول، ج3.

شهیدی تبریزی،حاج میرزافتاح:هدایه الطالب الی اسرار المکاسب،1375هـ.ق،طبع تبریز.

طباطبایی یزدی،محمد کاظم:حاشیة المکاسب،1406هـ.ق،تصحیح سید مهدی شکس الدین،چاپ سنگی،ج1.

طباطبائی، سید علی: ریاض المسائل فی بیان الاحکام بادلائل، 1419ق،مؤسسه نشر إسلامی، قم، چاپ اول، ج5.

طباطبائی،سید علی:ریاض المسائل فی بیان الاحکام بادلائل،1404هـ.ق،مطبعه الشهید،قم،ج8.

طوسي، (شيخ)، ابو جعفر محمد بن حسن: المبسوط، 1387ق، مكتبة مرتضوي، تهران.

عبدالباقی،عبدالفتاح:احکام القانون المدنی المصری،1950م،تأمینات الشخصیه و العینیه،چاپ اسکندریه.

قزوینی،حاج ملاعلی:صیغ العقود و الایقاعات،1369،انتشارات دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی،چاپ اول.

كركي، علي بن حسين (محقق ثاني): جامع المقاصد في شرح القواعد، 1411ق، مؤسسه آل البيت (ع) لاحياء التراث، بيروت، چاپ اول، ج5.

کاسانی، علاء الدین ابی بکرمسعود: بدائع الصنایع فی الترتیب الشرایع،1986م،دارالکتب العلمیه، بیروت،لبنان،چاپ دوم،ج5.

مامقانی،شیخ عبداله:مناهج المتقین،بی تا،چاپ نجف.

مصطفى احمد زرقاء: المدخل الى نظریة الالتزام العامة فى الفقه الاسلامى، دمشق 1420/1999.

مطیعى، محمدنجیب: التكملة الثانیة، المجموع: شرح المُهَذّب، (بی‌تا.)، دارالفكر، بیروت،ج9.

ملکی عاملی،محمد بن جمال الدین(شهید اول): الدروس الشرعیه فی الفقه الامامیه،1398ه.ق،انتشارات صادقی،قم،ج3.

موسوی بجنوردی، سید حسن: القواعد الفقهیة، 1419ق، نشر الهادی، قم، چاپ اول، ج2و3 .

نائینی،میرزا حسن(مرحوم نائینی):منیه الطالب،بی تا،چاپ سنگی،چاپخانه حیدری،تهران،ج3,2,1 .

نجفي،محمد حسن:جواهر الكلام في شرح شرايع الاسلام،1365،دارالکتب الاسلامیه،چاپخانه حیدری،تهران،چاپ هشتم،ج22، 23، 25.